syjonizm na ziemiach polskich

syjonizm na ziemiach polskich

Pierwsze organizacje o charakterze syjonistycznym ( syjonizm) na ziemiach polskich zaczęły powstawać już w latach 80. XIX w. W 1881 w Suwałkach założono Jesod (Jesud) ha-Maala – towarzystwo popierania kolonizacji żydowskiej w Palestynie, a rok później – podobne towarzystwo w Międzyrzecu Podlaskim. Ruch syjonistyczny ożywił się pod wpływem rozwijającego się ruchu Miłośników Syjonu; w Warszawie pierwsze duże kółko tego ruchu zostało założone w 1882, a następne w Białymstoku i Wilnie. W I konferencji Chowewej Syjon w 1884 w Katowicach ( katowicka konferencja) uczestniczyli także delegaci z Rosji i Niemiec (w tym z obu zaborów). Kolejne zjazdy ruchu miały miejsce w Druskiennikach (1887) i Wilnie (1889). Ogromny wpływ na rozwój ruchu syjonistycznego na ziemiach polskich wywarły idee T. Herzla i I Światowy Kongres Syjonistyczny; przed II Kongresem w 1898, w Warszawie odbyła się narada delegatów z Rosji na ten Kongres. Podkreślano wagę pracy na rzecz poprawy położenia gospodarczego i rozwoju kultury narodowej Żydów w diasporze. Ruch syjonistyczny na terenie zaboru rosyjskiego, początkowo tolerowany przez władze, od 1902 rozwijał się nielegalnie. W 1906, na zjeździe ogólnorosyjskiej organizacji syjonistycznej w Helsinkach, ustalono zasady tzw. polityki krajowej, powołano autonomiczne biuro dla ruchu syjonistycznego w Kongresówce. Na terenie zaboru austriackiego syjonizm także zaczął się rozwijać w latach 80. XIX w. W 1882 we Lwowie odbył się pierwszy „wieczorek syjonistyczny”. W 1887, pod przewodnictwem H. Diamanda, powstało Stowarzyszenie „Syjon”. Zakładano koła syjon., tworzono biblioteki, organizowano odczyty i uroczystości. Szczególnie popularny był program syjonistyczny wśród inteligencji żydowskiej. W okresie I wojny światowej wpływy s. na z.p. wzrosły. W dwudziestoleciu międzywojennym należał on do najbardziej wpływowych żydowskich nurtów politycznych. W Sejmie II kadencji syjoniści zdobyli 32 spośród 47 mandatów partii żydowskich. Na przeszkodzie utrwalenia tego sukcesu stanęły podziały wewnętrzne, czemu sprzyjała luźna struktura organizacyjna (cztery federacje z ośrodkami w Warszawie, Krakowie, Lwowie i Wilnie). Odmienności wynikały zarówno z rozmaitych tradycji poszczególnych ziem, jak i z odmiennej na nich sytuacji społeczności żydowskiej. Stopniowo doszło do zbliżenia, a komitet wileński podporządkował się Warszawie. Największymi wpływami cieszyli się Ogólni Syjoniści, odrzucający program konserwatywno-religijny i socjalistyczny. Uznawali, że samo istnienie diaspory jest źródłem antysemityzmu i że wysiłek powinien być skupiony na organizowaniu emigracji Żydów do Palestyny oraz stworzeniu tam państwa żydowskiego. W dawnym zaborze rosyjskim występowali oni w postaci frakcji Al ha-Miszmar, bardziej radykalnej i opowiadającej się za nadaniem owej emigracji charakteru pionierskiego. Natomiast na terenie Galicji dominowała frakcja Et Liwnot. Pewnymi wpływami cieszyła się także organizacja syjonistów religijnych – Mizrachi i socjalistycznych – Hitachdut, Poalej Syjon-Lewica i Poalej Syjon-Prawica. Ogromną rolę w rozwoju ruchu syjonistycznego odegrały organizacje młodzieżowe, m.in. Ha-Szomer ha-Cair, Dror, Borochow Jugent, Gordonia, Bnej Akiwa, He-Chaluc. Pośród czołowych działaczy ruchu syjonistycznego w Polsce, obok N. Sokołowa, należy wymienić: I. Grünbauma, M.A. Hartglas(s)a, O. Thona, I. Schwarzbarta, I. Schipera i E. Sommersteina. Wśród gazet i czasopism czołową rolę odgrywały: „Ha-Cefira”, „Hajnt”, „Der Moment”, „Nasz Przegląd”. W 1926 władze polskie wyraziły poparcie dla ruchu syjonistycznego. To stanowisko nie uległo zmianie po zamachu majowym ani też po 1935, co wiązało się przede wszystkim z poparciem dla planu emigracji Żydów z Polski. Większość organizacji syjonistycznych, szczególnie młodzieżowych, podczas wojny kontynuowała działalność w warunkach konspiracyjnych. Odegrały one ogromną rolę przy organizowaniu żydowskiego podziemia, utrzymywaniu kontaktów między poszczególnymi gettami (por. getta w okresie Holokaustu), przekazywaniu za granicę wiadomości nt. niemieckiej polityki wobec Żydów, a wreszcie – zbrojnego oporu w gettach i oddziałach partyzanckich. Po wojnie większość partii i organizacji młodzieżowych została odbudowana. Były one zaangażowane w organizowanie nielegalnej emigracji (por. bricha). Organizacje syjonistyczne starały się udzielać doraźnej pomocy swoim członkom oraz przygotowywać ich – szczególnie młodzież – do życia w Palestynie (Izraelu). W Polsce szkolono żydowskich bojowców ( obóz szkoleniowy Hagany w Bolkowie). Zbierano też pieniądze i werbowano ochotników do armii izraelskiej (Hagany). Większość zwolenników syjonizmu wyemigrowała z Polski w pierwszych latach po wojnie, zaś w 1949 zakazano wszelkiej działalności o charakterze syjonistycznym. W Marcu '68 oskarżenia o syjonistyczne sympatie stanowiły pretekst do przeprowadzenia antysemickich czystek. (Zob. też m.in.: Achad ha-Am; Agencja Żydowska;  Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba”; antysyjonizm; Autoemancypacja; Biuro Palestyńskie; Chibat Syjon; Ceirej Syjon; Cukierman Icchak; Ha-Noar ha-Iwri; „Ha-Olam”;  Ha-Szachar – Przedświt; Harzfeld Abraham; Hausner Dow; Horowic-Sternfeld Chaim Szmuel ha-Lewi z Chęcin; Ichud; Insler Abraham; Keren ha-Jesod; Keren Kaj(j)emet le-Israel; Komittee für dem Osten; Korkis Abraham; Korngrun Jeruham Filip; Liga Pomocy Pracującym w Palestynie; Makabi; Mikra Kodesz; Mohylewer Samuel; „Moria(h)”; „Naród”; Państwo żydowskie; Pinskier Juda Lejb; Poalej Syjon; rewizjoniści; Stand Adolf; szekel; Światowa Organizacja Syjonistyczna; „Tog, Der”; Weizmann Chaim; Wygodzki Jakub)