syjonizm

syjonizm

(hebr. cij(j)onut; jid. cijenizm) – ideologia odrodzenia narodowego Żydów, poprzez stworzenie w Palestynie własnej siedziby narodowej oraz odrodzenie języka hebrajskiego, jako języka narodowego; stanowiła ona najpierw podstawę ruchu syjonistycznego, a po utworzeniu Państwa Izrael – fundament ideologii państwowej. S. odwoływał się do tradycji żydowskiej i obecnej w niej tęsknoty za powrotem Żydów z diaspory do historycznej siedziby. Jako pierwszy, terminu s. w 1890 użył N. Birnbaum na łamach wydawanego w Wiedniu pisma „Selbstemanzipation” (niem., Autoemancypacja), podkreślając konieczność stworzenia partii politycznej, koordynującej działania, zmierzające do kolonizacji Palestyny. Twórcami ideologii syjonistycznej byli m.in.: L. Pinskier, Achad ha-Am, T. Herzl. Od samego początku był to ruch zróżnicowany; w pierwszym okr. wyróżnić można przede wszystkim tzw. s. kulturalny (Achad Ha-Am), wedle którego Palestyna miała stanowić dla Żydów centrum duchowe, a nie koniecznie główny obszar osiedleńczy, oraz s. polityczny (Herzl), zgodnie z którym kwestia żydowska, mająca charakter narodowy, mogła zostać rozwiązana jedynie na płaszczyźnie międzynarodowej, poprzez stworzenie w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej. Polityczne założenia ruchu syjonistycznego. Herzl przedstawił w 1895 w dziele Państwo żydowskie. Twórcami socjalistycznych nurtów s. byli m.in.: Nachman Syrkin i B. Borochow, upatrujący w masowej emigracji Żydów do Palestyny szansę na produktywizację i uzdrowienie struktury społecznej tej ludności. Kształt ruchowi syjonistycznemu nadał w 1897 I Światowy Kongres Syjonistyczny (ŚKS); m.in. została wówczas powołana do życia Światowa Organizacja Syjonistyczna (ŚOS). Za cel ruchu uznano stworzenie dla narodu żydowskiej siedziby w Palestynie. Symbolem przynależności do ruchu stało się coroczne płacenie składki, tzw. szekla. S. ostro krytykował inneyd. nurty i ugrupowania polityczne – ortodoksów żydowskich, fołkistów i socjalistów Bund. Już w pierwszym okresie udało się syjonistom stworzyć własny bank oraz Żydowski Fundusz Narodowy ( Keren Kaj(j)emet le-Israel). Najsilniejsze poparcie ruch syjonistyczny zyskał w Europie Wschodniej, gdzie przyczynił się do rozbudzenia politycznej aktywności wśród mas żydowskich oraz odrodzenia języka hebrajskiego. Kryzys w zabiegach dyplomatycznych, mających na celu m.in. wywarcie presji na Turcję, doprowadził do wyłonienia się tendencji terytorialistycznej, akceptującej na potrzeby emigracji żyd. i osadnictwa inne obszary, poza Palestyną ( Światowa Organizacja Terytorialistyczna). Jednak na ŚKS w 1905 większość przedstawicieli Żydów wschodnioeuropejskich odrzuciła ugandyjski plan osiedlenia. Działacze drugiego pokolenia – N. Sokołów, Dawid Wolffson, Louis Brandeis, a szczególnie Ch. Weizmann – realizowali założenia tzw. s. syntetycznego, łączącego wizjonerstwo z praktycyzmem i silnie akcentującego wagę pracy na rzecz Żydów w diasporze, szczególnie w sprawach edukacji, przysposobienia zawodowego, rozwoju świeckich instytucji kulturalnych i społecznych, działalności partii politycznych i propagowania ruchu kolonizacyjnego. Ogromne nadzieje wiązał ruch syjon. z tzw. deklaracją Balfoura (wyd. w 1917). Przyczyniła się ona do wzmożenia napływu do Palestyny osadników (trzecia i czwarta alij(j)a) oraz do szybkiego wzrostu liczebności Organizacji Syjonistycznej. Narastający konflikt z ludnością arabską sprawił, że Wielka Brytania, sprawująca w Palestynie mandat Ligi Narodów, wprowadzała coraz ostrzejsze ograniczenia imigracji żydowskiej. W 2. poł. lat 30. XX w. rosła popularność – szczególnie w Europie Wsch. – nurtu rewizjonistycznego. W 1935 rewizjoniści oderwali się od ŚOS i utworzyli Nową Organizację Syjonistyczną. W 1937 przywódcy ruchu syjon. wyrazili zgodę na podział Palestyny na część arabską i żydowską. Do realizacji tego projektu jednak nigdy nie doszło. Inną ważną decyzją było rozszerzenie współpracy z żydowskimi organizacjami niesyjonistycznymi w ramach Agencji Żydowskiej. W 1943 ruch syjonistycznego wysunął hasło utworzenia w Palestynie żydowskiej commonwealth' u (program biltmorski). Po utworzeniu Państwa Izrael w 1948, otworzył się nowy etap w dziejach s.; za zasadniczy cel ruchu uznano konsolidację państwa izraelskiego, skupienie Żydów na jego terytorium i wykuwanie jedności narodu żydowskiego. Izrael odrzucał próby ingerowania ŚOS w sprawy swojej polityki międzynarodowej. W 1968 ŚKS uchwalił tzw. program jerozolimski, który nakładał na członków ruchu obowiązek traktowania własnej imigracji do Izraela, jako osobistego, ostatecznego celu. Główną troską ŚOS stało się przeciwdziałanie postępującej asymilacji Żydów. S. zwalczany był we wszystkich krajach realnego socjalizmu, jako szczególnie niebezpieczna forma nacjonalizmu. Konflikt arabsko-izraelski i polityczne poparcie udzielane Arabom przez Związek Radziecki oraz kraje socjalistyczne doprowadziły do rezolucji ONZ z listopada 1975, określającej s. jako jedną z form rasizmu i dyskryminacji rasowej. (Zob też m.in.: Ahawat Syjon; Al ha-Miszmar; antysyjonizm; Autoemancypacja; Biuro Palestyńskie; Demokratyczna Frakcja w ruchu syjonistycznym; Et Liwnot; Ha-Noar ha-Iwri; Ha-Szomer ha-Leumi; Ha-Tikwa; Hitachdut; Keren ha-Jesod; Liga Pomocy Pracującym w Palestynie; Makabi; Mizrachi; Poalej Syjon; Poalej Syjon-Lewica; Poalej Syjon-Prawica; syjonizm na ziemiach polskich)