parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

syjonizm

syjonizm

(hebr. cij(j)onut; jid. cijenizm) – ideologia odrodzenia narodowego Żydów, poprzez stworzenie w Palestynie własnej siedziby narodowej oraz odrodzenie języka hebrajskiego, jako języka narodowego; stanowiła ona najpierw podstawę ruchu syjonistycznego, a po utworzeniu Państwa Izrael – fundament ideologii państwowej. S. odwoływał się do tradycji żydowskiej i obecnej w niej tęsknoty za powrotem Żydów z diaspory do historycznej siedziby. Jako pierwszy, terminu s. w 1890 użył N. Birnbaum na łamach wydawanego w Wiedniu pisma „Selbstemanzipation” (niem., Autoemancypacja), podkreślając konieczność stworzenia partii politycznej, koordynującej działania, zmierzające do kolonizacji Palestyny. Twórcami ideologii syjonistycznej byli m.in.: L. Pinskier, Achad ha-Am, T. Herzl. Od samego początku był to ruch zróżnicowany; w pierwszym okr. wyróżnić można przede wszystkim tzw. s. kulturalny (Achad Ha-Am), wedle którego Palestyna miała stanowić dla Żydów centrum duchowe, a nie koniecznie główny obszar osiedleńczy, oraz s. polityczny (Herzl), zgodnie z którym kwestia żydowska, mająca charakter narodowy, mogła zostać rozwiązana jedynie na płaszczyźnie międzynarodowej, poprzez stworzenie w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej. Polityczne założenia ruchu syjonistycznego. Herzl przedstawił w 1895 w dziele Państwo żydowskie. Twórcami socjalistycznych nurtów s. byli m.in.: Nachman Syrkin i B. Borochow, upatrujący w masowej emigracji Żydów do Palestyny szansę na produktywizację i uzdrowienie struktury społecznej tej ludności. Kształt ruchowi syjonistycznemu nadał w 1897 I Światowy Kongres Syjonistyczny (ŚKS); m.in. została wówczas powołana do życia Światowa Organizacja Syjonistyczna (ŚOS). Za cel ruchu uznano stworzenie dla narodu żydowskiej siedziby w Palestynie. Symbolem przynależności do ruchu stało się coroczne płacenie składki, tzw. szekla. S. ostro krytykował inneyd. nurty i ugrupowania polityczne – ortodoksów żydowskich, fołkistów i socjalistów Bund. Już w pierwszym okresie udało się syjonistom stworzyć własny bank oraz Żydowski Fundusz Narodowy ( Keren Kaj(j)emet le-Israel). Najsilniejsze poparcie ruch syjonistyczny zyskał w Europie Wschodniej, gdzie przyczynił się do rozbudzenia politycznej aktywności wśród mas żydowskich oraz odrodzenia języka hebrajskiego. Kryzys w zabiegach dyplomatycznych, mających na celu m.in. wywarcie presji na Turcję, doprowadził do wyłonienia się tendencji terytorialistycznej, akceptującej na potrzeby emigracji żyd. i osadnictwa inne obszary, poza Palestyną ( Światowa Organizacja Terytorialistyczna). Jednak na ŚKS w 1905 większość przedstawicieli Żydów wschodnioeuropejskich odrzuciła ugandyjski plan osiedlenia. Działacze drugiego pokolenia – N. Sokołów, Dawid Wolffson, Louis Brandeis, a szczególnie Ch. Weizmann – realizowali założenia tzw. s. syntetycznego, łączącego wizjonerstwo z praktycyzmem i silnie akcentującego wagę pracy na rzecz Żydów w diasporze, szczególnie w sprawach edukacji, przysposobienia zawodowego, rozwoju świeckich instytucji kulturalnych i społecznych, działalności partii politycznych i propagowania ruchu kolonizacyjnego. Ogromne nadzieje wiązał ruch syjon. z tzw. deklaracją Balfoura (wyd. w 1917). Przyczyniła się ona do wzmożenia napływu do Palestyny osadników (trzecia i czwarta alij(j)a) oraz do szybkiego wzrostu liczebności Organizacji Syjonistycznej. Narastający konflikt z ludnością arabską sprawił, że Wielka Brytania, sprawująca w Palestynie mandat Ligi Narodów, wprowadzała coraz ostrzejsze ograniczenia imigracji żydowskiej. W 2. poł. lat 30. XX w. rosła popularność – szczególnie w Europie Wsch. – nurtu rewizjonistycznego. W 1935 rewizjoniści oderwali się od ŚOS i utworzyli Nową Organizację Syjonistyczną. W 1937 przywódcy ruchu syjon. wyrazili zgodę na podział Palestyny na część arabską i żydowską. Do realizacji tego projektu jednak nigdy nie doszło. Inną ważną decyzją było rozszerzenie współpracy z żydowskimi organizacjami niesyjonistycznymi w ramach Agencji Żydowskiej. W 1943 ruch syjonistycznego wysunął hasło utworzenia w Palestynie żydowskiej commonwealth' u (program biltmorski). Po utworzeniu Państwa Izrael w 1948, otworzył się nowy etap w dziejach s.; za zasadniczy cel ruchu uznano konsolidację państwa izraelskiego, skupienie Żydów na jego terytorium i wykuwanie jedności narodu żydowskiego. Izrael odrzucał próby ingerowania ŚOS w sprawy swojej polityki międzynarodowej. W 1968 ŚKS uchwalił tzw. program jerozolimski, który nakładał na członków ruchu obowiązek traktowania własnej imigracji do Izraela, jako osobistego, ostatecznego celu. Główną troską ŚOS stało się przeciwdziałanie postępującej asymilacji Żydów. S. zwalczany był we wszystkich krajach realnego socjalizmu, jako szczególnie niebezpieczna forma nacjonalizmu. Konflikt arabsko-izraelski i polityczne poparcie udzielane Arabom przez Związek Radziecki oraz kraje socjalistyczne doprowadziły do rezolucji ONZ z listopada 1975, określającej s. jako jedną z form rasizmu i dyskryminacji rasowej. (Zob też m.in.: Ahawat Syjon; Al ha-Miszmar; antysyjonizm; Autoemancypacja; Biuro Palestyńskie; Demokratyczna Frakcja w ruchu syjonistycznym; Et Liwnot; Ha-Noar ha-Iwri; Ha-Szomer ha-Leumi; Ha-Tikwa; Hitachdut; Keren ha-Jesod; Liga Pomocy Pracującym w Palestynie; Makabi; Mizrachi; Poalej Syjon; Poalej Syjon-Lewica; Poalej Syjon-Prawica; syjonizm na ziemiach polskich)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]