parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., Zjednoczenie), właśc. Zjednoczenie Syjonistów Demokratów „Ichud” w Polsce – partia ogólnosyjonistyczna, działająca w Polsce legalnie w 1945–1949. Jej powstanie wiązało się ze sformułowaną po zakończeniu II wojny światowej inicjatywą wspólnego działania syjonistów wszystkich kierunków. Idea ta została zrealizowana tylko częściowo. Początki działalności I. miały miejsce jeszcze w 1944 w Lublinie, a etap budowania partii zakończył I Zjazd Krajowy we Wrocławiu (listopad 1946), w którym wzięło udział ponad 300 delegatów. Program partii bliski był przedwojennej frakcji Et Liwnot. Podkreślano często, że I. jest nie tyle partią polityczną, co szerokim ruchem ogólnosyjonistycznym; on sam zaś uważał się za duchowego spadkobiercę Organizacji Syjonistycznej w Polsce. Za podstawowy cel uważano realizację naczelnego postulatu Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS), jakim było utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie, z pomocą Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii lub Związku Radzieckiego (trzy różne opcje polityczne). Jednocześnie postulowano stworzenie warunków umożliwiających porozumienie z Arabami; przyszłe państwo miało być neutralne. W Polsce I. opowiadał się za powołaniem Federacji Syjonistycznej, popierał Rząd Jedności Narodowej. Najważniejszym organem I. był Zjazd Krajowy, który powoływał KC, Radę Naczelną i prezesa partii. Przewodniczącym KC został Herman Parnas. Rada Naczelna nadawała kierunek polityce partii i reprezentowała ją na zewnątrz. W poszczególnych komitetach woj. I. działały rozmaite resorty (organizacyjny, kultury i oświaty, komitetów żydowskich, Keren Kaj(j)emet le-Israel i alij(j)i). Podstawę finansową dla działalności partii stanowiły dotacje Jointu, pomoc amerykańskich i palestyńskich organizacji syjonistycznych oraz składki członków. Organizacja dzieliła się na gelile (hebrajski, okręgi; szczególnie aktywne były: dolnośląski, śląsko-dąbrowski, łódzki i warszawski), składające się ze snifów (oddziałów). I. był najliczniejszą po wojnie partią żydowską w Polsce; w 1947 skupiał ponad 7 tys. członków, wywodzących się głównie spośród inteligencji, dawnych przemysłowców, kupców, urzędników, studentów oraz oficerów WP; należała doń także część rewizjonistów, a do końca 1946 – również sympatycy Mizrachi. I. koncentrował się na pomocy w emigracji Żydów do Palestyny; m.in. pomagał w załatwianiu wielu formalności, organizowaniu czasowego pobytu w Polsce repatriantom ze Związku Radzieckiego; prowadził świetlice, kluby towarzyskie, biblioteki, domy dziecka, kibuce. Stworzono własne wydawnictwo i prasę partyjną (m.in. biuletyn „Ichud” [1946–1949], „Opinię”). Z partią tą związane były organizacje: młodzieżowa Ha-Noar ha-Cij(j)oni „Akiba”, kobieca WIZO, oraz Akademicki Związek Syjonistów-Demokratów i Maawak – sekcja żołnierzy. Zgodnie z decyzją MAP, I. współpracował z Frakcją PPR przy CKŻP; pozostawał w konflikcie z Bundem. I. miał zostać zlikwidowany decyzją MAP do 1 I 1950.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.