alij(j)a
alij(j)a
(l.mn. alijot; hebr., wstępowanie, wznoszenie się, wchodzenie; jid. alije, l.mn. alijes) – 1. alija la-Tora (hebr., wstępowanie ku Torze) – wezwanie na bimę w synagodze do publicznego odczytania fragmentu Tory (parasza; Tory czytanie), uznawane za zaszczyt i wyróżnienie; żeby wejść na bimę najczęściej trzeba wspiąć się po kilku stopniach – stąd nazwa. Początkowo cały fragment Pięcioksięgu odczytywał kapłan, później czytanie mniejszych urywków rozdzielono pomiędzy członków kongregacji. Z biegiem czasu, kiedy nie każdy potrafił już prawidłowo odczytać tekst hebrajski, czytanie powierzono osobie profesjonalnie do tego przygotowanej (baal kri’a), a wezwany do a. odmawiał jedynie błogosławieństwo przed i po czytaniu. Zwyczaj ten utrzymuje się również obecnie. Pierwszeństwo do a. przysługuje osobie należącej do rodu kapłanów, potem lewitów, a dopiero później pozostałym członkom gminy (tj. ludowi Izraela), tzn. przede wszystkim ojcu nowo narodzonego dziecka, synowi obchodzącemu rocznicę śmierci rodziców, chłopcu w pierwszy szabat przypadający po jego trzynastych urodzinach (bar micwa), narzeczonemu w ostatni szabat, jaki poprzedza dzień ślubu, panu młodemu w pierwszy szabat po ślubie. Jeśli uprzywilejowanych kandydatów do a. było więcej niż dopuszczał obyczaj, wówczas wyłaniano ich drogą losowania. W synagogach reformowanych (por. judaizm reformowany) podział ten nie obowiązywał; współcześnie do czytania wzywane są również kobiety. Różna jest liczba a., w zależności od okazji; w szabat po południu (mincha), w poniedziałki i czwartki, posty, święta Purim i Chanuka do czytania wzywane są trzy osoby; w Rosz Chodesz oraz środkowe dni świąt Pesach i Sukot (półświęta) – cztery; w Rosz ha-Szana, Pesach, Szawuot i Sukot – pięć; w Jom Kipur – sześć; w szabat rano (szacharit) – siedem (dodatkowo można było wezwać jeszcze cztery; w dawnej Rzeczpospolitej mogli to być tylko seniorzy ziemscy, albo burmistrzowie kahalni). Do wyjątków należała sytuacja, w której rodzina dająca pannie młodej bardzo wysoki posag (800 złp) mogła żądać wywołania do a. aż 24 osób. Z prawa tego korzystali także kahalnicy, sędziowie (daj(j)an) i urzędnicy gminni, dający swym córkom nawet niższy posag (500 złp). Zgodnie z obowiązującym prawem, do a. mogły być wzywane tylko osoby, które płaciły podatki (kahalne i państw.) oraz posiadały chazakę gminną (inni mogli być „wywoływani” do czytania Tory w be(j)t ha-midraszach). Część alijot, tj. praw do czytania Tory, sprzedawano z góry na cały rok. (Zob. też: baal kore; chatan Be-reszit; gabaj); 2. alija le-regel (hebr., piesze wstępowanie) – pielgrzymka do Jerozolimy, podejmowana z okazji świąt Pesach, Szawuot i Sukot (święta pielgrzymie). Zgodnie z nakazem biblijnym, obowiązkiem każdego mężczyzny było odbycie trzy razy w roku pieszej podróży do Jerozolimy. W takich alijach uczestniczyły setki tysięcy osób, a mieszkańcom miasta nie wolno było pobierać od nich opłat za nocleg. Po zburzeniu Świątyni (70 n.e.), „wznoszenie się” do Jerozolimy w sensie dosłownym i duchowym, stało się dobrowolnym aktem pobożności; 3. alija la-Arec (hebr., wstępowanie do Ziemi, tj. do Erec Israel) – imigracja Żydów do Palestyny; 4. mianem aliji (alijot) określano poszczególne fazy napływu osadników żydowskich do Palestyny, związane z jakimś okresem lub krajem (np. polskie alije), stanowiące część realizacji syjonistycznego planu odbudowy siedziby narodowej Żydów; wśród nich wyróżnia się m.in.: a) pierwszą aliję (1882–1903; ok. 25 tys. osób), która objęła niewielkie grupy inspirowane przede wszystkim przez ruchy Chibat Syjon i Bilu, związaną z prześladowaniami Żydów w Europie Wschodniej. Nasilenie jej przypadło na 1882–1884 i 1890–1903; b) drugą aliję (1904–1914; ok. 40 tys. osób), która objęła głównie ubogich osadników z Europy Wschodniej; c) trzecią aliję (1919–1923; ok. 35 tys. osób), której siłą napędową byli młodzi pionierzy z organizacji He-Chaluc, Ha-Szomer i Ha-Szomer ha-Cair; d) czwartą aliję, zw. też aliją Grabskiego (1924–1928; ok. 67 tys. osób), której przeszło połowę stanowili osadnicy z Polski (głównie z klasy śred.), przybywający do Palestyny w związku z pogorszeniem się sytuacji gospodarczą i reformami Władysława Grabskiego; e) piątą aliję (1929–1939; ok. 250 tys. osób), którą wywołały prześladowania Żydów w Niemczech oraz m.in. pogorszenie się sytuacji gospodarczej i narastanie antysemityzmu w Europie (również w Polsce); f) szóstą i siódmą aliję (1940–1948; ok. 100 tys. osób), która objęła Żydów ocalałych z Holokaustu (por. bricha). W okresie mandatu brytyjskiego w Palestynie (1918–1948), a. podlegały ograniczeniom, w związku z czym rozwijała się nielegalna imigracja zwana alija be(j)t lub hapala (hebr., zrzucanie). Po uzyskaniu przez Izrael niepodległości, ustanowienie tzw. prawa powrotu dało każdemu Żydowi prawo do przybycia do państwa żydowskiego i natychmiastowego otrzymania obywatelstwa, a w praktyce – do pomocy w adaptacji do nowych warunków. Umożliwiło to zaabsorbowanie do końca l. 60. XX w. ponad 1 mln 250 tys. imigrantów.
