Pesach

Pesach

(hebr., pominięty, oszczędzony; termin związany z bibl. opisem „ominięcia” domów Izraelitów w czasie ostatniej z plag egipskich; jid. Pejsech); zw. też Chag ha-Awiw (hebr., Święto Wiosny); Świętem Przaśników, w Polsce także nazywane niekiedy Żydowską Wielkanocą – najważniejsze i najstarsze święto żydowskie, obchodzone jeszcze w okresie wędrówki Żydów przez pustynię ku Ziemi Obiecanej; jedno z trzech świąt pielgrzymich. Zaczyna się nocą, piętnastego dnia nisan. W judaizmie reformowanym i w Erec Israel jest obchodzone przez siedem dni; poza Palestyną (w związku z decyzją rab. podjętą wobec braku pewności, czy w krajach diaspory nów księżyca przypada w tym samym czasie, co w Palestynie) – przez osiem. Pierwsze i ostatnie dwa dni P. (w Palestynie tylko pierwszy i ostatni dzień) są uważane za pełne święto, zaś cztery (pięć w diasporze) środkowe – za półświęta. W XVI w. I. Luria wprowadził obyczaj czuwania w wigilię siódmego dnia święta. Początkowo, jako święto wiosenne, P. wiązał się z ofiarami, składanymi w tym czasie przez ludy pasterskie, oraz z początkiem zbioru jęczmienia, celebrowanym przez osiadły lud rolniczy; był obchodzony jeszcze przed wyjściem Żydów z Egiptu. W Biblii termin P. odnosił się do piętnastego nisan, gdy składano ofiarę z baranka ( baran) – najpierw w kręgu rodziny, spożywanego w domu podczas wieczerzy. Jednak wraz z centralizacją kultu świątynnego, P. – będąc świętem pielgrzymim – był okazją do celebracji uroczystych obchodów; np. król Ezechiasz wezwał wszystkich wyznawców religii mojżeszowej, by na P. przybyli do Jerozolimy; niezwykle uroczyście także celebrował je jego następca, Jozjasz. Podczas uroczystości świątecznych lewici dokonywali rzezi baranków, składanych następnie w ofierze; śpiewano pieśni ( Hal(l)el). Pozostałe dni P., zw. były Świętem Mac (Niekwaszonego Chleba; hebr. Chag ha-Mac(c)ot; por. maca); rozpoczynało je złożenie ofiary ( omer) w Świątyni Jerozolimskiej piętnastego dnia nisan. Według biblijnego przekazu, boski nakaz zabicia i spożycia pieczonego baranka, wraz z niekwaszonym pieczywem ( maca) i gorzkimi ziołami, został przekazany Izraelitom przez Mojżesza i Aarona, na krótko przed ich wyjściem z Egiptu. W ten sposób P. stał się świętem wyzwolenia z niewoli. Z biegiem lat, w związku z późniejszą niewolą babilońską, a następnie z powstaniem Machabeuszy i oczyszczeniem Świątyni Jerozolimskiej, zaczęło ono nabierać fundamentalnego znaczenia dla żydowskiej autoidentyfikacji. Choć zasadniczy zrąb jego kształtu (do dziś obowiązującego) został sformułowany w pochodzącym z II w. misznaickim traktacie Pesachim, to jednak są w nim cytowane starsze wypowiedzi, pochodzące z okresu Drugiej Świątyni, kiedy to podwaliny podeń kładły środowiska soferów i faryzeuszy. Samo święto poprzedzają przygotowania, kończące się dniem zwanym Erew Pesach, którego najważniejszym elementem jest usuwanie z domu „zakwasu” ( chamec; b(e)dikat chamec; bi'ur chamec). W związku z tym, że podczas święta P. obowiązują odrębne przepisy religijne, zalecano, by przez dziesięć dni przed jego rozpoczęciem każdy Żyd studiował tzw. prawa pesachowe (hebr. hilchot pesach). Najważniejszą częścią obchodów święta jest wieczerza ( seder), spożywana w domu, w kręgu rodziny w pierwszą (w diasporze – w pierwszą i drugą) noc święta (zob. też: afikoman; Chad gadja; charoset; cztery puchary; cztery pytania; Eliasza puchar; Hag(g)ada szel Pesach; karpas; lejl szim(m)urim; sederowe naczynia). W czasie trwania P. obowiązują też specjalne przepisy, dotyczące pożywienia; m.in. nie wolno wówczas jeść zakwasu lecz tylko macę (por.: prawa dotyczące żywności; wino). W liturgii P., w dni będące półświętami, wyróżnia się Szabat Chol ha-Moed (jeśli pierwszy dzień święta wypada w sobotę, wówczas modlitwy i teksty przepisane na ten dzień odczytuje się w dniu następnym). W starożytności osoby, które nie mogły obchodzić święta P. w normalnym terminie, winny były to uczynić w Pesach Sze(j)ni. (Zob. też: omeru liczenie; macówka; maot chit(t)im; Pierworodnych Post; Szmini Aceret)