Machabeuszy powstanie

Machabeuszy powstanie

(167-140 p.n.e.) – zbrojne wystąpienie w Judei, mające charakter frontalnego starcia prawowiernych wyznawców judaizmu z hellenizmem, skierowane przeciw władzy syryjskich władców hellenistycznych oraz renegatom, ulegającym wpływom kultury greckiej, wywodzącym się głównie z kręgów arystokracji. Po śmierci Aleksandra Wielkiego i po bitwie pod Gazą (312 p.n.e.) Judea znalazła się w strefie wpływów, rządzących w Egipcie Ptolemeuszy, zaś po bitwie pod Pannium (202 p.n.e.) – rezydujących w Syrii Seleucydów. W okresie rządów Antiocha IV Epifanesa, na wyznawców judaizmu spadły liczne prześladowania, w Świątyni Jerozolimskiej ustawono ołtarz Jowisza Kapitolińskiego, a ludność przemocą zmuszano do praktyk pogańskich (por.: Eleazar; Hanna i jej siedmiu synów). M.p. zapoczątkowane zostało wystąpieniem Matatiasza z rodu Hasmoneuszy (por. też Machabeusze). Zbiegł on w góry wraz ze swymi pięcioma synami. Wkrótce, między innymi w efekcie własnej propagandy, zaczęli oni wokół siebie skupiać armię buntowników, zwłaszcza wywodzących się spośród pobożnych (hebrajski, chasidim), którzy nie tylko przyjęli program walki orężnej, ale nawet konieczności obrony w szabat. Po rychłej śmierci sędziwego Matatiasza (166/165 p.n.e.) przywództwo ruchu militarnego przejął Juda Machabeusz. Odniósł on kilka spektakularnych sukcesów w starciach z syryjskimi ekspedycjami karnymi, w walce z renegatami oraz w niesieniu pomocy cierpiącym ucisk Żydom poza Judeą, i zawierając przymierze z Rzymem; sprawił, że Świątynia Jerozolimska została oczyszczona i wznowiono w niej codzienny kult ofiarny (164 p.n.e.), z czym wiąże się geneza święta Chanuka. Sprzyjającą M.p. sytuację stwarzała wyprawa syryjska przeciw Partom, a następnie pogłoski o śmierci władcy i walki o schedę po jego zgonie. Po śmierci Judy (160 p.n.e.) jego brat, Jonatan Hasmonejczyk (Machabeusz), starał się to wykorzystywać, prowadząc przez kilka lat wojnę podjazdową, a następnie umacniając swoją pozycję w Judei, lawirował między walczącymi o tron syryjskimi frakcjami i kandydatami, w efekcie czego uzyskał faktyczną niezależność oraz stanowisko arcykapłana (152 p.n.e.). Po jego uwięzieniu i śmierci władzę przejął ostatni z braci, Szymon (142 p.n.e.), który uzyskał faktyczną niezależność w 142/141 p.n.e. (w 141 p.n.e. została zajęta Akra, ostatni punkt oparcia Syryjczyków w Jerozolimie) oraz formalną – w 140 p.n.e. M.p. i panowanie Hasmoneuszy były ostatnim okresie zwycięstw żydowskiego oręża; zostały opisane głównie w 1 i 2 Księdze Machabejskiej ( Machabejskie Księgi).