Chanuka

Chanuka

(hebr., Poświęcenie; jid. Chanyke); Święto Poświęcenia (Odnowienia), w 2 Księdze Machabejskiej nazywane też Dniem Ognia, a przez Józefa Flawiusza – Świętem Świateł (hebr. Chag ha-Orim) – święto upamiętniające wydarzenia, które rozegrały się dwudziestego piątego kislew 164 p.n.e. w Świątyni Jerozolimskiej. Po śmierci Aleksandra Macedońskiego i podziale imperium greckiego, władcy Palestyny z dynastii Seleucydów próbowali zmusić Żydów do porzucenia wiary mojżeszowej i przyjęcia greckich obyczajów. Antioch IV Epifanes zbezcześcił i złupił Świątynię, umieścił w niej greckie posągi i ołtarz, na którym – w dniu święta boga słońca, odradzającego się po zimowym przesileniu dnia z nocą – dwudziestego piątego kislew 167 p.n.e. złożono ofiarę; ludowi żydowskiemu nakazano zmianę wiary, zabroniono pielęgnowania dotychczasowych obyczajów i tradycji religijnych. Posunięcia monarchy stały się przyczyną wybuchu powstania narodowego (powstanie Machabeuszy), na którego czele stanął kapłan Matatiasz z rodu Hasmoneuszy i jego pięciu synów. Po śmierci ojca, walczącym przewodził Juda Machabeusz. Trzy lata po profanacji Świątyni, tj. dwudziestego piątego kislew 164 p.n.e., Juda dokonał rytualnego oczyszczenia Świątyni (zob. czystość rytualna). Talmud podaje, że znaleziono w niej wówczas tylko jeden dzban oliwy, z nietkniętą pieczęcią arcykapłana, mogący wystarczyć na utrzymanie płomienia w lampie (ner tamid) zaledwie przez jeden dzień. Stał się jednak cud i oliwy wystarczyło aż na osiem dni. Od tego czasu co roku, poczynając od dwudziestego piątego dnia kislew, przez osiem dni obchodzi się Ch. (w Polsce wypada ona zimą, na przełomie listopada i grudnia). Związany jest z nią zwyczaj zapalania świec lub oliwy (zarówno w domu, jak i w synagodze) w specjalnym chanukowym świeczniku. Powinien on stać w pobliżu okna lub drzwi, świadcząc o cudzie, a jego płomień nie może palić się krócej niż przez pół godziny. Pierwszego wieczoru zapala się pierwszą świecę (lub lampkę), poczynając od lewej strony świecznika, drugiego – dwie i tak aż do dnia ósmego. Nową świecę (lampkę) zapala się zawsze jako pierwszą. Do zapalania stosuje się dodatkową, pomocniczą świecę (lampkę) zwaną szamesem, gdyż nie wolno zapalać jednego płomienia od drugiego. W tym czasie musi płonąć także inne światło, gdyż lampa chanukowa nie może być wykorzystywana do oświetlania pomieszczeń (ani w żadnym innym, praktycznym celu). Pierwszego wieczoru przed jej zapaleniem odczytuje się trzy błogosławieństwa, w pozostałe pomija się Sze-he-chejanu. Następnie odmawia się modlitwę Ha-nerot halalu i śpiewa hymn Maoz cur. Do Szmone esre(j) i modlitwy po posiłku dołącza się modlitwę dziękczynną Al ha-nis(s)im. W czasie Ch., która jest świętem radosnym, zabroniony jest post i publiczna żałoba. Dzieci bawią wówczas czworokątnym bączkiem, zwanym w języku jidysz drejdł (hebr. swiwon), dostają prezenty i chanukowe pieniądze. Dorośli natomiast grywają w karty, choć w przeszłości wielu ortodoksyjnych rabinów surowo potępiało ten zwyczaj. W Izraelu święto to nabrało nowego znaczenia; symbolizuje narodowe odrodzenie Żydów.