szames

szames

(jid., od hebr. szam(m)asz = posługacz, sługa, odźwierny, woźny), zw. też szkolnikiem (od łac. scholae minister, scholae magister) – urzędnik większości żydowskich instytucji i organizacji (w brzmieniu „szkolnik” – zwłaszcza w odniesieniu do instytucji z okresie I Rzeczpospolitej; por. seniorat ziemski i okręgowy); 1. woźny, posługacz w gminie, synagodze, sądzie rabinackim bądź w bractwie, należący do grupy płatnych „funkcjonariuszy” danej społeczności (w synagodze – obok rabina i kantora). Uczestnicząc w różnego rodzaju uroczystościach, np. w ślubach, pogrzebach itp., również otrzymywał datki. W okresie staropolskim do obowiązków sz., jako przedstawiciela gminy, należało obwieszczanie postanowień jej władz, wręczanie pozwów i wywoływanie spraw w sądzie gminnym lub podwojewodzińskim. Sejmiki żydowskie i Sejm Żydowski również powoływały sz. (z urzędu tego wywodził się urząd syndyka). W praktyce, zakres obowiązków i odpowiedzialności sz. nie był powszechnie i jednolicie sprecyzowany, lecz zależał od stopnia autonomii zatrudniającej go społeczności, miejscowego zwyczaju (por. minhag), wymagań stawianych przez przełożonych (np. rabina), czy wreszcie własnej inicjatywy. Toteż obok zwykłych posług i dbałości o porządek, sz. mógł pełnić funkcje kolektora, rządcy majątku, sekretarza, notariusza, posłańca, herolda, urzędnika sądowego, szułklapera, grabarza (kopiącego groby). Obowiązki te bywały precyzowane w protokołach podpisywanych przez sz. Jednak zdarzało się, że i on sam rozszerzał zakres swych czynności, stając się np. z woźnego sądowego – prowadzącym postępowanie przygotowawcze (jeszcze w okresie międzywojennym w Warszawie do zadań sz. należało m.in. podejmowanie prób doprowadzenia do ugody między stronami przed rozpoczęciem formalnego procesu). (Zob. też młot szkolnika); 2. w bractwach określenie sz. odnosiło się również do okresu wstępnego członkostwa nowo przyjętego do stowarzyszenia, będącego przygotowaniem do pełnego uczestnictwa w życiu danej społeczności; 3. miano sz. nosił też osobisty sługa (pomocnik) rabina; 4. sz. nazywano także dodatkowy (pomocniczy) palnik (bądź świeczkę) w lampce chanukowej, od którego zapalano pozostałe światła, podczas kolejnych dni Chanuki.