Juda Machabeusz

Juda Machabeusz

(hebr. Jehuda ha-Makabi; jid. Jehude Hamakabi) (?-160 p.n.e.) – przywódca powstania Machabeuszy w 166–160 p.n.e.; trzeci syn Matatiasza Hasmoneusza. Na czele ruchu stanął po śmierci ojca, który wyznaczył go na wodza. Wyróżniał się ogromną odwagą i determinacją w walce z Syryjczykami i zhellenizowanymi renegatami żydowskimi oraz wielkimi talentami dowódczymi, zwłaszcza w prowadzeniu wojny podjazdowej. Udało mu się pokonać cztery kolejne wyprawy syr. korpusów ekspedycyjnych. Po zawarciu pokoju wkroczył do Jerozolimy, gdzie doprowadził do oczyszczenia i odnowienia Świątyni oraz do wznowienia w niej codziennego kultu ofiarnego (164 p.n.e.), z czym wiąże się geneza święta Chanuka. J.M. ufortyfikował też Wzgórze Świątynne. Następnie podjął działania ofensywne przeciw wrogim sąsiadom (m.in. w celu niesienia pomocy cierpiącym ucisk Żydom poza Judeą). Wykorzystując wieści o śmierci Antiocha IV Epifanesa, obległ w Jerozolimie Akrę, pozostającą w rękach syryjskich oraz zhellenizowanych Żydów. W starciu z przybyłą odsieczą zginął Eleazar, brat J.M. Jednak zaburzenia dynastyczne w Syrii ocaliły powstańców (m.in. za cenę zburzenia obwarowań Wzgórza Świątynnego). Kolejnym zarzewiem konfliktów było ustanowienie arcykapłanem, dzięki syryjskiej pomocy, Eljakima (przyjął grec. imię Alkinos), związanego ze zhellenizowanymi renegatami. Zaczęły się prześladowania pobożnych (hebr. chasidim). Dla równowagi, J.M. zawarł przymierze z Rzymem i odbudował swe siły na terenach słabo zaludnionych. Zginął w bitwie z kolejną ekspedycją syryjską. Jego ciało wynieśli z pola walki bracia, Jonatan i Szymon, i pochowali w grobie rodzinnym w Modiin (współcześnie: el-Medieh). Choć J.M. nie jest wspominany w Talmudzie, to jednak stał się niezwykle popularnym bohaterem ludowym oraz symbolem walki o wolność religii i godność narodową. W tym kontekście nawiązywali doń bojownicy gett w okresie Holokaustu, jak i twórcy ideologicznych podstaw wychowania we współczesnym Izraelu. J.M. był też często bohaterem przedstawień, organizowanych z okazji Chanuki, oraz wierszy, poematów, kompozycji muzycznych itp.