arcykapłan

arcykapłan

(hebr. kohen gadol lub kohen cedek; jid. kojen godl lub kojen-cedek) – najwyższy kapłan w Świątyni Jerozolimskiej; początkowo duchowy, a potem także świecki przywódca wspólnoty izraelskiej. Zgodnie z tradycją biblijną, pierwszym a. był Aaron (Wj 28,1). Jego urząd w okresie przedwygnaniowym był przekazywany (przez namaszczenie) dziedzicznie z ojca na syna w rodzie Cadoka, którego protoplastą miał być właśnie Aaron. W okresie powygnaniowym istniał już dogmat o kapłaństwie aaronowym, które zostało ustanowione poprzez Przymierze z Bogiem, o czym mają świadczyć słowa zawarte w Księdze Syracha (45,6-7,15-16): „[Pan] wywyższył też Aarona, który w świętości był do niego podobny, jego brata, z pokolenia Lewiego. Zawarł z nim przymierze wieczne i dał mu kapłaństwo między ludem […]. Mojżesz wprowadził go w czynności i namaścił go olejem świętym: to stało się dla niego przymierzem wiecznym i dla jego potomstwa, jak długo trwać będą niebiosa, aby spełniał obrzędy święte i równocześnie był kapłanem oraz błogosławił lud Imieniem [Boga]”). A., zgodnie z biblijnymi nakazami, podczas sprawowania kultu w Świątyni nosili specjalne stroje; tylko oni mogli wchodzić do miejsca zwanego Święte Świętych; to u nich królowie izraelscy podejmując ważne decyzje zasięgali rad (zob. urim we-tum(m)im). Od czasów panowania króla perskiego Dariusza I (ok. 550-486 p.n.e.), kiedy imperium perskie zostało podzielone na satrapie i Piąta Satrapia objęła Syrię, Fenicję, Palestynę oraz Cypr – społecznością judejską w Jerozolimie rządzili: namiestnik królewski, któremu podlegały sprawy cywilne, oraz a., będący nie tylko przywódcą religijnym, ale także narodowym, który swój urząd sprawował przy pomocy „starszych”. Reprezentował on lud zarówno wobec namiestnika, satrapy, jak i króla. Często a. był zarazem przew. sanhedrynu ( nasi). Hasmoneusze (po Judzie Machabeuszu), wbrew prawu, przywłaszczyli sobie godność a.; później a. był już tylko posłusznym narzędziem w rękach Rzymian. Wzrost roli społecznej mężów uczonych w Prawie jeszcze bardziej przyczynił się do zmniejszenia autorytetu a. Jego urząd zniknął wraz ze zburzeniem Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.). Zgodnie z tradycją, w dziejach Żydów ogółem było 78 a.; 18 w czasach istnienia Pierwszej Świątyni i 60 – w czasach Drugiej. (Zob. też: Achiasz; Achimelek; Ananiasz; Annasz I; Annasz II; Antygon II Matatiasz; Arystobul I; Arystobul III; asydejczycy; Eleazar; Eli; Jan Hyrkan I; Jan Hyrkan II; Jonatan Hasmonejczyk; Jozue; Kajfasz Józef; Oniasz I; Oniasz III; Oniasz IV; Szymon Hasmonejczyk; Szymon Sprawiedliwy; oraz: awnet; awoda; Błogosławieństwa haftary; Błogosławieństwo kapłańskie; efod; granatu owoc; Heszel Abraham Joszua; Machabeuszy powstanie; pektorał arcykapłana; szamir)