seder

seder

(hebr. dosł.: porządek, uporządkowanie; jid. sejder) – 1. seder lejl Pesach (hebr., porządek nocy pesachowej) – uroczysta wieczerza pierwszego, a w diasporze także drugiego dnia święta Pesach, której przebieg (przynajmniej formalnej części) jest ściśle uregulowany (uporządkowany) – stąd nazwa; jest ona poświęcona wspominaniu nocy wyjścia Izraelitów z Egiptu oraz przeżywaniu odzyskania wolności. S. jest najważniejszym wydarzeniem religijnym w domu żydowskim w ciągu roku, zawierającym wiele motywów symbolicznych, a równocześnie – wychowawczych. Z tego względu szczególną wagę przywiązywano do uczestnictwa w nim dzieci. Według talmudycznego traktatu Pesachim, który zawiera m.in. przepisy odnoszące się do tego święta, Rabi Akiwa miał dzieciom rozdawać orzechy i słodycze, by nie zasypiały podczas wieczerzy. S. następuje bezpośrednio po okresie przygotowań, które wieńczy Erew Pesach. Podczas wieczerzy sederowej, w każdym, nawet najbiedniejszym domu żydowskim na stole muszą pojawić się maca i wino; stąd został rozwinięty system pomocy ubogim w przygotowaniu s. (por. maot chit(t)im; macówka). Podczas wieczerzy uczestnicy powinni siedzieć podparci, co ma nawiązywać do półleżącej pozycji, w której ucztowali Rzymianie w czasach, gdy kształtowały się zwyczaje sederowe, wyrażającej postawę wolnych (uwolnionych z niewoli) ludzi. Także obyczaj niekorzystania z pomocy służących przy przygotowaniu s., a w ortodoksyjnych domach – obsługiwania ich przy wieczerzy, zwłaszcza przy nalewaniu wina przez gospodynię, miał związek z symboliką wolności. Centralne miejsce na stole zajmują trzy mace, umieszczone jedna nad drugą, zw. kohen, lewi i Izrael, które symbolizują hierarchiczny ład ludu Izraela. Do ich przykrycia używa się ozdobnych serwetek bądź wkłada się je do specjalnych woreczków, zw. macn-taszami. Szczególne znaczenie ma część środkowej macy, zwana afikomanem. Także symboliczną wartość – podkreślaną przez użycie specjalnych sederowych naczyń – mają inne potrawy, m.in.: charoset; gorzkie zioła; karpas; zeroa (udziec jagnięcia – mięso wraz z kością; por. baran) oraz puchar Eliasza. Podczas wieczerzy uczestnicy wypijają cztery puchary wina; najmłodszy uczestnik odpowiada na cztery pytania; czyta się Hag(g)adę szel Pesach, stanowiącą swoisty „przewodnik” tej uroczystości. W czasie czytania z Hagady fragmentu o dziesięciu plagach egipskich , przy wymienianiu każdej z nich ulewa się nieco wina z pucharu. Uczta sederowa kończy się późno w nocy; wśród Żydów aszkenazyjskich – odśpiewaniem popularnej piosenki ludowej Chad gadja. Sederowe noce są czasem czuwania ( lejl szim(m)urim), z czym wiązał się zwyczaj pozostawiania otwartych drzwi, w poczuciu szczególnej opieki Stwórcy. Zalecano także, by po zakończeniu właściwego s. dalszą część nocy poświęcić na czytanie fragmentów Biblii, dotyczących wyjścia Izraelitów z Egiptu. Szczególnie religijni ludzie czytali wówczas także Pieśń nad pieśniami. 2. mianem s. określa się każdy z sześciu porządków Miszny (hebr. s(e)darim): pierwszy – Seder Zeraim; drugi – Seder Moed; trzeci – Seder Naszim; czwarty – Seder Nezikin; piąty – Seder Kodaszim; szósty – Seder Tohorot.