Mojżesz
Mojżesz
(hebrajski, Mosze = wydobyty z wody, etymologia imienia została wywiedziona z Wj 2,10; jidysz, Mojsze), zwany Mosze Rabe(j)nu (hebrajski, Mojżesz, nasz Nauczyciel; jidysz, Mojsze Rabejne) – prawodawca, prorok, przywódca (wraz z rodzeństwem [przyrodnim?] – bratem Aaronem i siostrą Miriam) Izraelitów w okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej, uważany za największą postać w historii judaizmu i Żydów; syn Amrama i Jochewed z pokolenia Lewiego. Mimo różnicy zdań na ten temat, większość uczonych uważa, że jeśli M. był postacią historyczną, to żył w XIV, XIII bądź XII wieku p.n.e. Jego dzieje zostały opisane w biblijnych księgach: Wyjścia (2-20; 31; 32; 34-40); Liczb (1; 2; 9; 13; 14; 20; 21; 27) i Powtórzonego Prawa (5; 6; 31-34). Według Biblii, M. urodził się w okresie nasilenia prześladowań Izraelitów w Egipcie; wychowany na dworze faraona, opowiedział się po stronie współplemieńców, stając w obronie katowanego niewolnika. Po ucieczce z Egiptu Bóg powołał go do misji wyzwolenia Izraelitów z niewoli, przemawiając doń z krzewu gorejącego, i przydając mu – ze względu na kłopoty M. z wymową – do pomocy Aarona. Przekonawszy Izraelitów do wyboru wolności, M. wymusił na faraonie zgodę na ich wyjście z Egiptu (por.: plagi egipskie; Pesach; seder), który opuścili, zabierając ze sobą szczątki Józefa. W drodze ku Ziemi Obiecanej, podczas której miało miejsce wiele cudów (por. np. Źródło Miriam), M. stawiał czoło buntom Izraelitów, skierowanym przeciwko sobie i woli Bożej (m.in. por. złoty cielec), wychowywał swój lud i nadawał mu prawa, co spowodowało, że grupa plemion przeobraziła się w naród. Centralnym wydarzeniem tego procesu było zawarcie Przymierza z Bogiem na górze Synaj (por. też: Arka Przymierza; halacha synajska; Namiot Spotkania; naród wybrany; Święte Świętych; Tablice Dziesięciorga Przykazań). Niestety, pokolenie zrodzone w niewoli, okazało się niegodne wejścia do Ziemi Obiecanej. Sam M. umarł na górze Nebo, spoglądając na kraj obiecany Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, wyznaczywszy uprzednio Jozuego na przywódcę ludu Izraela w przyszłej wojnie o Kanaan, i wygłosiwszy pouczenia dla ludu (w tym Hymn Mojżesza i Błogosławieństwo Mojżesza). Według tradycji, miało się to stać w 120. rocznicę urodzin M., to jest siódmego dnia adar. Choć w dalszych częściach Biblii wzmianki o M. nie są zbyt liczne, to jednak w hag(g)adzie i midraszach często odnajdujemy związane z nim opowieści, które zawierają wiele szczegółów dotyczących jego życia i misji, a nawet wyglądu czy ułomności (np. informacje, że zagłębienie na grób M., w którym pochował go sam Bóg, powstać miało w pierwszy szabat po stworzeniu świata, zaś miejsce pochówku M. nie jest znane, by pielgrzymki doń nie stały się przyczyną bałwochwalstwa). M. w tradycji żydowskiej jest uznawany za największego pośród proroków (Pwt 34,10), bowiem – według midraszu – inni patrzyli na Stwórcę przez przydymione szkło, a tylko M. przez czystą taflę. Sam Bóg miał ogłosić go jedynym pośród ludzi, do którego mówił „twarzą w twarz” (Lb 12,8). M. był tym, któremu została objawiona nie tylko cała Tora Pisana, ale i Tora Ustna (por. Miszna), toteż pod Bożym kierunkiem, spisał cały Pięcioksiąg (dlatego nazywany jest on Pięcioksięgiem Mojżeszowym; według danych historyczno-filologicznych, składające się nań księgi Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb i Powtórzonego Prawa powstały w późniejszym okresie). W Sefer ha-Zohar odnotowano przekonanie, że z pięćdziesięciu poziomów mądrości, jakie zostały stworzone, wszystkie – bez wyjątku – zostały udzielone M., natomiast Majmonides wśród Trzynastu artykułów wiary, siódmemu i ósmemu nadał brzmienie: „Wierzę niezbicie, że wszystkie słowa, głoszone przez Mojżesza, naszego Nauczyciela, pokój jego duszy, były prawdziwe, i że on był największym z proroków, którzy byli przed nim i tych, którzy przyszli po nim. Wierzę niezbicie, że cała Tora, jaka teraz znajduje się w naszych rękach, jest tą, która dana była Mojżeszowi (...)”. (Por. też: Mojżesza Apokalipsa; Mojżesza Testament; Prawo Mojżeszowe).
