parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr.) – według tradycji biblijnej, siostra Mojżesza i Aarona (Lb 26,59) albo rodzona siostra Aarona i – przypuszczalnie – przyrodnia siostra Mojżesza (zrodzona z innej matki; Wj 15,20). Etymologia jej imienia jest dyskusyjna, miedzy innymi: tłumaczono je jako „umiłowana przez JHWH„ bądź miało ono pochodzić od egipskiego słowa meri = miłość; według midraszy, imię M. nawiązuje do goryczy, jakiej Izraelici zaznawali w Egipcie (hebr., marur). M. obserwowała, co się dzieje ze spuszczonym na wody Nilu koszykiem, w którym umieszczono małego Mojżesza, i – za jej sugestią – córka faraona oddała wyłowione z wody dziecko do wykarmienia izraelickiej mamce. Po przejściu przez Morze Czerwone M. wiodła triumfalny korowód kobiet i natchniona śpiewała. Zarówno w Biblii, jak i w literaturze pozabiblijnej, uznawana jest za prorokinię (hebr., Miriam ha-Newi'a; jid., Mirjom Hanewije). Jest także wymieniana wraz z braćmi, jako przywódczyni Izraelitów po ich wyjściu z Egiptu. Razem z Aaronem czyniła wymówki Mojżeszowi, że pojął za żonę Kuszytkę, oraz z powodu jego wyjątkowej pozycji. Bóg ukarał ją za to trądem i przebywała poza obozem Izraelitów, nim – w rezultacie wstawiennictwa Mojżesza – nie została uzdrowiona. Zmarła i została pochowana w miejscowości Kadesz, 40 lat po wyjściu z Egiptu. Jej postać bardzo często pojawia się hag(g)adzie, której opowieści przede wszystkim sławią jej zasługi i cnoty. Występuje w nich jako nauczycielka kobiet. Miała prorokować jeszcze przed narodzinami Mojżesza, potem ten dar został przekazany właśnie jemu. Miała też przekonać swego ojca, by – mimo obowiązującego nakazu zabijania potomstwa Izraelitów – nie wyrzekał się posiadania kolejnych dzieci, gdyż – według jej proroctwa – przyszły syn miał uratować Izrael. W ten sposób przyczyniła się do przyjścia na świat Mojżesza. Podczas mesjańskiej uczty, ma zatańczyć przed sprawiedliwymi. (Zob. też Źródło Miriam)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.