Józef

Józef

(hebr. Josef, skrócona forma od Josef-el = oby Bóg dodał [jeszcze inne dzieci], niech [Bóg] pomnoży, albo od Josifjahu; imię występujące w BH raz także w formie Jehosef; jid. Jojsef Hacadek = Józef Sprawiedliwy) – według tradycji biblijnej patriarcha, który miał żyć 110 lat, prawdopodobnie między XVIII a XVI w. p.n.e.; syn Jakuba i Racheli. Plemiona Efraim i Manasses oraz Północne Królestwo Izraela nazywane są „Domem Józefa”. Opowieść o J. została przekazana w biblijnej Księdze Rodzaju (35; 37; 39–47; 50). Jego postać jest także kilkakrotnie przywoływana w innych częściach Biblii. Jakub miał go kochać bardziej, niż synów swej pierwszej żony, Lei. Zazdrośni o względy ojca bracia wrzucili go do studni, a następnie sprzedali w niewolę. Tak J. trafił do Egiptu. Żona jego pana, Putyfara, próbowała go uwieść, a potem fałszywie oskarżyła. Bóg jednak nie opuścił J. także w więzieniu. Dzięki swej interpretacji snów, powrócił do łask faraona, a dobre rady udzielane władcy, uczyniły zeń jedną z pierwszych osób w państwie; poślubił Asenat, córkę egipskiego kapłana. W czasach głodu sprowadził lud Izraela do Egiptu i osiedlił w ziemi Goszen. Zobowiązał też braci, by opuszczając Egipt zabrali ze sobą jego szczątki. Prośbie tej miał zadośćuczynić dopiero Mojżesz po upływie ok. 400 lat. Według midraszu, cudownie odnalezioną trumnę J. Izraelici nieśli bezpośrednio za Arką Przymierza, bowiem „on jeden wypełnił to, co na Tablicach [Dziesięciorga Przykazań] było napisane”. Zmienne losy J. były w hag(g)adzie symbolem losu oraz odmian fortuny ludu Izraela pomiędzy narodami. J. był często bohaterem opowieści, gdyż stanowił egzemplifikację wielu prawd, cnót i idei zarówno religinych, jak i politycznych. Wiele jego uczynków było nagannych i nierzadko ich usprawiedliwienie wymagało wielu karkołomnych zabiegów. Żona Putyfara stała się w hagadzie archetypem niemoralnych pogańskich niewiast. W Księdze Rodzaju (41,51) jest mowa o tym, że J. zapomniał o „domu ojca”, mimo to rabini twierdzili, że modlił się, pościł, obchodził święta i wstrzymywał się od picia wina. Małżeństwo z poganką, ich zdaniem, nie było naruszeniem Prawa, gdyż – według wcześniejszych midraszy – porzuciła ona swą starą wiarę, a według późniejszych – była adoptowaną Izraelitką. J. mógł sprawować wysoki urząd, bowiem archanioł Gabriel nauczył go 70 języków. Natomiast z powodu fałszywego oskarżenia swych braci musiał umrzeć wcześniej niż oni. Niektórzy historycy sugerują, że opowieść o J. nawiązuje raczej do podobnych motywów mitologicznych bądź on sam był eponimiczną personifikacją grupy plemion. Inni akcentują prawdopodobieństwo pojawiania się w niej elementów realistycznych. (Por. też Jakuba Testament)