parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

naród wybrany

naród wybrany

koncepcja, według której Izrael został wybrany przez Boga na stróża Prawa, z czego wynikają szczególne związki i relacje między tym ludem a Stwórcą; jest ona wynikiem Przymierza, a w pierwszym rzędzie – Przymierza Boga z Abrahamem, w którym Stwórca obiecał: „Uczynię bowiem z ciebie wielki naród (...). Przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi” ( Rdz 12,2-3; por. Przymierze z Bogiem). Rozciągnięcie owego wybrania na wszystkie następne pokolenia zostało potwierdzone Przymierzem, zawartym na górze Synaj, i przekazaniem Mojżeszowi Tablic Dziesięciorga Przykazań (por. mat(t)an Tora). Koncepcja wybrania związana jest z aktem woli Stwórcy; jego przyczyna nie leży w jakichś szczególnych cechach n.w. (miedzy ininnymi: Pwt 14,2). Poszukiwanie uzasadnienia dla tego wydarzenia znalazło wyraz w opowieści midraszowej ( midrasz), w której Bóg ofiarowuje Torę wszystkim ludom, lecz tylko Izrael okazuje się być gotowym do jej przyjęcia. Wybranie nie jest jednak zwykłym wywyższeniem ponad inne ludy (według midraszu do Pwt 32,41, badanie uczynków n.w. przed trybunałem Bożym jest nawet bardziej drobiazgowe, niż niekiedy w przypadku in. ludów). Już Izajasz rozwija obraz n.w., jako „cierpiącego sługi” ( Iz 53). Tak więc wybranie nie jest przywilejem, nadanym ludowi lecz wręcz nakłada nań szczególne obowiązki i odpowiedzialność ( Am 3,2), zwłaszcza zaświadczania Prawa także w czasie okrutnych prześladowań i w sytuacji wygnania ( Jeremiasz, Ezechiel; por. diaspora). W Talmudzie akcent został położony na ideęi roli Izraela, jako nauczyciela narodów, choć równocześnie rabi Akiwa ben Josef uznał Pieśń nad pieśniami za metaforę związków Stwórcy ze swym ludem. Należy przy tym podkreślić, że koncepcja n.w. nie została całościowo opracowana w żadnym fragmencie Biblii; również Majmonides nie zaliczył jej do Trzynastu artykułów wiary. Pojawienie się religii monoteistycznych, zwłaszcza chrześcijaństwa, stało się źródłem rywalizacji o wybranie (Kościół jako nowy Izrael – n.w.), będącej jedną z ważnych przyczyn rozwoju antyjudaizmu. W opowieści Abrahama ben Samuela Abulafii o perle, zostaje ona przez Ojca ukryta, gdyż Izrael – występujący tu jako niegodny syn – nie może otrzymać jej w spadku; w związku z tym, zgłaszają się inni pretendenci (to jest chrześcijanie i muzułmanie); jednak w czasach mesjańskich stanie się jasne, że tylko on, to jest Izrael, miał legitymację wybrania. W średniowieczu większość żydowsich filozofów zwracała stosunkowo niewielką uwagę na doktrynę n.w.; zwłaszcza w ujęciu Majmonidesa owo wybranie jest raczej obowiązkiem niż prawem. Świętość i starszeństwo n.w. są obietnicą, daną pod warunkiem posłuszeństwa Przymierzu, oraz jego konsekwencją, a nie bezwarunkowym darem, prerogatywą ludu. Głównym wyrazicielem innego podejścia do tego zagadnienia był Jehuda ha-Lewi, dla którego Izrael był duchowym przewodnikiem („sercem narodów”) – pośrednikiem między Stwórcą a światem. To ujęcie Izraela, jako „duchowej superrasy” (odrzucone przez większość filozofów, podjęte przez kabalistów i chasydyzm), przejawiało się w postrzeganiu wybrania, jako istotnej, wyjątkowej jakości, przypisanej duszy żydowskiej, z czego wynikało przekonanie, że Izrael posiada szczególny, historyczny i kosmiczny status. W pojęciu n.w. przez wieki ścierały się dwa wymiary judaizmu – ekskluzywny i uniwersalistyczny. Ten drugi wzmacniała akceptacja konwersji na judaizm – według Majmonidesa, każdy, kto przyjmuje judaizm i uznaje jedynego Boga, tak jak jest to zapisane w Torze, jest zaliczany do uczniów Abrahama i należy do jego „Domu”. W judaizmie reformowanym doktryna n.w. stała się problematyczna. Nurt ten zapoczątkował m.in. A. Geiger, utrzymujący, że Żydzi posiadają „wyjątkowy wkład w religię”, toteż wybranie uważał – jak i inni filozofowie, związani z tym kierunkiem – za rodzaj misji, będącej boskim narzędziem rozprzestrzenienia ich specyficznego wglądu w relacje między Bogiem a człowiekiem. Z modlitewników wielu odłamów judaizmu reformowanego usunięto fragmenty modlitw, odnoszące się do n.w. Zachowują je natomiast ortodoksi i inne bardziej tradycyjne społeczności religijne, zwłaszcza w błogosławieństwie przed czytaniem Tory oraz w Amidzie, odmawianej w dni świąteczne. Niektórzy myśliciele syjonistyczni, inspirowani obrazem Izraela, jako „światła narodów” ( Iz 49,6), wyrażali nadzieję, że państwo żydowskie rozwinie pewne aspekty tej idei. Miało temu służyć ponowne zgromadzenie Żydów w Erec Israel i budowa niezależnego społeczeństwa żydowskiego, oparta na moralnych zasadach, co miało być koniecznym warunkiem dla podtrzymania istnienia żydowskich wartości.

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]