naród wybrany

naród wybrany

koncepcja, według której Izrael został wybrany przez Boga na stróża Prawa, z czego wynikają szczególne związki i relacje między tym ludem a Stwórcą; jest ona wynikiem Przymierza, a w pierwszym rzędzie – Przymierza Boga z Abrahamem, w którym Stwórca obiecał: „Uczynię bowiem z ciebie wielki naród (...). Przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi” ( Rdz 12,2-3; por. Przymierze z Bogiem). Rozciągnięcie owego wybrania na wszystkie następne pokolenia zostało potwierdzone Przymierzem, zawartym na górze Synaj, i przekazaniem Mojżeszowi Tablic Dziesięciorga Przykazań (por. mat(t)an Tora). Koncepcja wybrania związana jest z aktem woli Stwórcy; jego przyczyna nie leży w jakichś szczególnych cechach n.w. (miedzy ininnymi: Pwt 14,2). Poszukiwanie uzasadnienia dla tego wydarzenia znalazło wyraz w opowieści midraszowej ( midrasz), w której Bóg ofiarowuje Torę wszystkim ludom, lecz tylko Izrael okazuje się być gotowym do jej przyjęcia. Wybranie nie jest jednak zwykłym wywyższeniem ponad inne ludy (według midraszu do Pwt 32,41, badanie uczynków n.w. przed trybunałem Bożym jest nawet bardziej drobiazgowe, niż niekiedy w przypadku in. ludów). Już Izajasz rozwija obraz n.w., jako „cierpiącego sługi” ( Iz 53). Tak więc wybranie nie jest przywilejem, nadanym ludowi lecz wręcz nakłada nań szczególne obowiązki i odpowiedzialność ( Am 3,2), zwłaszcza zaświadczania Prawa także w czasie okrutnych prześladowań i w sytuacji wygnania ( Jeremiasz, Ezechiel; por. diaspora). W Talmudzie akcent został położony na ideęi roli Izraela, jako nauczyciela narodów, choć równocześnie rabi Akiwa ben Josef uznał Pieśń nad pieśniami za metaforę związków Stwórcy ze swym ludem. Należy przy tym podkreślić, że koncepcja n.w. nie została całościowo opracowana w żadnym fragmencie Biblii; również Majmonides nie zaliczył jej do Trzynastu artykułów wiary. Pojawienie się religii monoteistycznych, zwłaszcza chrześcijaństwa, stało się źródłem rywalizacji o wybranie (Kościół jako nowy Izrael – n.w.), będącej jedną z ważnych przyczyn rozwoju antyjudaizmu. W opowieści Abrahama ben Samuela Abulafii o perle, zostaje ona przez Ojca ukryta, gdyż Izrael – występujący tu jako niegodny syn – nie może otrzymać jej w spadku; w związku z tym, zgłaszają się inni pretendenci (to jest chrześcijanie i muzułmanie); jednak w czasach mesjańskich stanie się jasne, że tylko on, to jest Izrael, miał legitymację wybrania. W średniowieczu większość żydowsich filozofów zwracała stosunkowo niewielką uwagę na doktrynę n.w.; zwłaszcza w ujęciu Majmonidesa owo wybranie jest raczej obowiązkiem niż prawem. Świętość i starszeństwo n.w. są obietnicą, daną pod warunkiem posłuszeństwa Przymierzu, oraz jego konsekwencją, a nie bezwarunkowym darem, prerogatywą ludu. Głównym wyrazicielem innego podejścia do tego zagadnienia był Jehuda ha-Lewi, dla którego Izrael był duchowym przewodnikiem („sercem narodów”) – pośrednikiem między Stwórcą a światem. To ujęcie Izraela, jako „duchowej superrasy” (odrzucone przez większość filozofów, podjęte przez kabalistów i chasydyzm), przejawiało się w postrzeganiu wybrania, jako istotnej, wyjątkowej jakości, przypisanej duszy żydowskiej, z czego wynikało przekonanie, że Izrael posiada szczególny, historyczny i kosmiczny status. W pojęciu n.w. przez wieki ścierały się dwa wymiary judaizmu – ekskluzywny i uniwersalistyczny. Ten drugi wzmacniała akceptacja konwersji na judaizm – według Majmonidesa, każdy, kto przyjmuje judaizm i uznaje jedynego Boga, tak jak jest to zapisane w Torze, jest zaliczany do uczniów Abrahama i należy do jego „Domu”. W judaizmie reformowanym doktryna n.w. stała się problematyczna. Nurt ten zapoczątkował m.in. A. Geiger, utrzymujący, że Żydzi posiadają „wyjątkowy wkład w religię”, toteż wybranie uważał – jak i inni filozofowie, związani z tym kierunkiem – za rodzaj misji, będącej boskim narzędziem rozprzestrzenienia ich specyficznego wglądu w relacje między Bogiem a człowiekiem. Z modlitewników wielu odłamów judaizmu reformowanego usunięto fragmenty modlitw, odnoszące się do n.w. Zachowują je natomiast ortodoksi i inne bardziej tradycyjne społeczności religijne, zwłaszcza w błogosławieństwie przed czytaniem Tory oraz w Amidzie, odmawianej w dni świąteczne. Niektórzy myśliciele syjonistyczni, inspirowani obrazem Izraela, jako „światła narodów” ( Iz 49,6), wyrażali nadzieję, że państwo żydowskie rozwinie pewne aspekty tej idei. Miało temu służyć ponowne zgromadzenie Żydów w Erec Israel i budowa niezależnego społeczeństwa żydowskiego, oparta na moralnych zasadach, co miało być koniecznym warunkiem dla podtrzymania istnienia żydowskich wartości.