parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebrajski, Be-midbar = Na pustyni; jidysz, Bamidbor; grec. Arithmoi, łacina, Numeri – obie nazwy związane są z dużą ilością występujących w księdze liczb; staroytni. komentatorzy nazywali tę księgę Sefer Wa-jedaber = Księga „I powiedział” [ JHWH do Mojżesza na pustyni Synaj...] – określenie pochodzące od jednego z pierwszych słów tekstu księgi) – czwarta księga Pięcioksięgu, licząca – zgodnie z tradycją masorecką ( masora i masoreci) – 36 rozdziałów. Odnosi się głównie do okresu wędrówki Izraelitów przez pustynię ku Ziemi Obiecanej, tj. do niemal 39 lat (obejmuje czas od drugiego roku po wyjściu z Egiptu do czasu po śmierci Aarona; por. Wyjścia Księga). Zawiera informację o spisie ludności, imiona wodzów Dwunastu Plemion Izraelskich, zbiór rozmaitych przepisów (między innymi dotyczących lewitów, obchodów święta Pesach, składania ofiar, oczyszczenia rytualnego), przykłady niewierności Izraela, opisy buntów przeciwko ustanowionym przez Boga przywódcom, za co spotkała ich surowa kara (dotyczyła ona także Aarona i Mojżesza, którzy – za chwilowe zwątpienia i nieposłuszeństwa wobec Najwyższego – nie mogli wejść do Ziemi Obiecanej), opis zasad podziału Kanaanu i ustanowienia Jozuego następcą Mojżesza. W czasie owej wędrówki dokonała się konsolidacja pokoleń izraelskich wokół przybytku JHWH i Jego kultu. Ważne miejsce zajmują w księdze mistycznej przepowiednie Balaama, dotyczące przyszłego Pana świata. Opisywane w rozmaitych źródłach epizody zostały w niej połączone tematycznie, a różne wersje wydarzeń – zestawione ze sobą. Przepisy prawne zawarte w L.K. pochodzą ze źródeł kapłańskich, a Księgi została dokonana na ostatnim etapie rozwoju tradycji kapłańskiej, tj. za czasów Ezdrasza, kiedy to całość kodeksu kapłańskiego, wraz z dodatkami, została uznana za obowiązujące prawo państwowe (być może, druga część Księgi, w ostatecznej redakcji miała stanowić zakończenie zasadniczej części Pięcioksięgu). Obowiązujący współcześnie babilijny cykl tygodniowych czytań Tory, dzieli tę Księgę na 10 perykop, tj. części zwanych paraszami [ s(e)darot; jidysz, sedres] (w rycie palestyńskim podzielona była na 32 parasze). Zawiera Błogosławieństwo kapłańskie oraz fragment wchodzący w skład modlitwy Szma Israel (15,37-41). (Zob. też: Be-midbar Raba; Midrasz Raba; Rabinowicz Icchak Jaakow z Białej)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.