parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr. masora, prawdopodobnie od asar = więzy, okowy, poprzez masar = podawanie, przekazywanie, w tym wypadku – przekazywanie tradycji; jid. mesojre) – ustalone reguły, jak również prace, system studiów i uczeni, których zadaniem oraz posłannictwem jest zachowanie tekstu biblijnego w niezmienionym pod każdym względem kształcie. U źródła pojęcia masora leży koncepcja znaczenia Biblii, a zwłaszcza Pięcioksięgu, jako tekstu pochodzącego od Boga i spisanego przez Mojżesza w postaci księgi Tory, będącej podstawą żydowskiej egzystencji, a więc takiego tekstu, którego najmniejsza nawet zmiana mogłaby spowodować nieobliczalne konsekwencje. I choć standardowy tekst istniał zapewne już przed rokiem 200 p.n.e., to jednak przez długi czas powstawały rękopisy, które różniły się między sobą (np. rękopisy z Qumran). Początków masory należy upatrywać w okresie sof(e)rim (sofer) i w czasach Ezdrasza, a związane z nią prace są prowadzone do czasów współczesnych. W traktacie talmudycznym Sof(e)rim (6,4) znajduje się informacja o trzech zwojach Tory, które – powodu drobnych uchybień – były przetrzymywane w Świątyni Jerozolimskiej; miały one być przestrogą na przyszłość przed powielaniem błędów. Konieczność rejestracji odstępstw spowodowała powstawanie ustnych, a potem pisanych komentarzy i not. Dotyczą one wszelkich sfer, związanych z zachowaniem najdalej idącej poprawności tekstu. Badania masoretów dotyczą słów, ksiąg, paragrafów itp., jak również wymowy, wokalizacji itd. oraz pisowni, gramatyki, a wreszcie przeliczania liter, słów i wersów. Działanie masoretów umożliwiło także przejście ze starego systemu zapisu do tzw. pisma hebrajskiego kwadratowego (por. hebrajski alfabet). Twórczy okres w dziejach masory kończy się w VII i VIII w., wraz z wprowadzeniem do tekstu Biblii Hebrajskiej znaków akcentowych i wokalizacyjnych. W zasadzie obowiązywały one już pod koniec okresu powstawania Talmudu, lecz nie do końca odpowiadały językowi biblijnemu (por. hebrajski język). Ostateczne ustalenie formy tekstu wiąże się z działalnością masoretów palestyńskich w X stuleciu. Kres eklektyzmowi w tej dziedzinie położyło przyjęcie za obowiązujący kodeksu z roku 930, autorstwa Ben Aszera, pochodzącego z tyberiadzkiej szkoły masory, które ostatecznie dokonało się dzięki rekomendacji Majmonidesa. W XIII i XIV w. uczeni specjalizujący się w biblijnej wokalizacji zwani byli nakdanim. Podział na rozdziały i numeracja wersów Biblii Hebrajskiej zostały przejęte w XVI w. z Biblii łacińskiej. Komentarze masoretów dzielą się na: tzw. Małą Masorę (hebr. Masora K(e)tana), umieszczaną na marginesach; Wielką Masorę (hebr. Masora G(e)dola), umieszczaną na górze i na dole strony; Końcową Masorę – większe komentarze podawane na końcu tekstu; oraz odrębne traktaty. Za pierwsze w pełni krytyczne dzieło w tej dziedzinie badań uznaje się pracę Elijahu Lewity Masoret ha-masoret (1538). (Zob. też: mikrografii sztuka; tagin)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.