parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
ruiny osiedla na płn.-zach. brzegu Morza Martwego; miejsce odkrycia w 1947-1964 rękopisów pochodzących z okresu od początku III w. p.n.e. do 2. połowy I w. p.n.e. W wyniku prac archeologicznych ustalono, że Q. było centralną siedzibą esseńskiej wspólnoty monastycznej ( esseńczycy) od 150 p.n.e. do 68 n.e. Odkryte manuskrypty określane są mianem „literatury qumrańskiej”. W jej skład wchodzą: księgi biblijne (z wyjątkiem Księgi Estery); księgi deuterokanoniczne; księgi pozabiblijne (por. apokryfy i pseudoepigrafy); utwory zaliczane do własnej literatury qumrańskiej, takie jak pisma prawno-doktrynalne ( Reguła Zrzeszenia, Reguła całego Zgromadzenia, Dokument Damasceński i Reguła Wojny); pisma liturgiczne, narracyjno-historyczne, apokaliptyczne oraz komentarze do ksiąg biblijnych. Założycielem gminy w Q. był kapłan o nieznanym imieniu, w dokumentach nazywany Nauczycielem Sprawiedliwości, twórca doktryny i zasad organizacji zgromadzenia. Gmina w Q. uważała się za Nowe Przymierze, pozostając w opozycji wobec oficjalnego judaizmu. Jej członkowie nazywali siebie „Synami Światłości”, żyli w ścisłej wspólnocie przypominającej późniejsze zakony (własna reguła, życie w ubóstwie i celibacie), rygorystycznie przestrzegali Prawa, łącznie z przepisami rytualnymi. Mieli własny kalendarz słoneczny. Głównym elementem kultu były wspólne posiłki sakralne, z błogosławieniem chleba i wina, połączone z modłami, czytaniem i komentowaniem ksiąg. Pewne elementy organizacji i zasad zrzeszenia w Q. są zbieżne ze strukturami pierwotnej wspólnoty chrześcijańskiej. Najbardziej istotnymi różnicami, jakie dzieliły gminę qumrańską od chrześcijaństwa były: skrajna ekskluzywność jej członków, którzy uważali się za jedynych spadkobierców Prawa, Izrael czasów końcowych; nie akceptowali ludzi, nie będących członkami zgromadzenia (określali ich mianem „Synowie Ciemności”); oraz wykluczali ze swego grona osoby, dotknięte kalectwem; odmienny był też stosunek do mesjanizmu – gmina w Q. oczekiwała nadejścia dwóch Mesjaszy: Aarona i podporządkowanego mu, Dawida. (Zob. też Zwój Miedziany)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.