parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
Według tradycji biblijnej, w odległej starożytności cały lud Izraela podzielony był na dwanaście plemion (hebr. Sziwte(j) Israel = Plemiona [Pokolenia] Izraelskie): Ruben, Symeon, Juda, Issachar, Zabulon Efraim, Manasses, Beniamin, Dan, Neftali, Gad i Aszer, które wywodziły się od dziesięciu synów Jakuba i jego dwóch żon – Lei i Racheli, oraz od ich dwóch niewolnic – Bilhy i Zilpy; a także od dwóch synów Józefa i Asenat, których Jakub uznał za własne dzieci. Do D.P.I. nie zalicza się plemienia Lewiego, ponieważ jego członkowie, zajmujący się kultem i religią, byli rozproszeni wśród innych plemion i nie posiadali własnego terytorium. Każdym plemieniem dowodził przywódca, zwany nasi (hebr., książę, wódz). Plemiona były związane ze sobą głównie wspólną wiarą w jednego Boga. Próba ich zjednoczenia pod panowaniem Saula (ok. 1030 p.n.e.) skończyła się niepowodzeniem, wraz ze śmiercią Salomona (931 p.n.e.), kiedy to jego królestwo rozpadło się na dwa państwa – na Północne Królestwo Izraela, w którego skład weszły terytoria dziesięciu płn. plemion, oraz na Południowe Królestwo Judy, obejmujące terytorium plemienia Judy, częściowo Beniamina i Symeona. Plemiona Królestwa Płn., podbite i uprowadzone przez Asyryjczyków (722/721 p.n.e.), nazywane są Dziesięcioma Zaginionymi Plemionami. Według badań historycznych, początkowo D.P.I. stanowiło konfederację niezależnych grup plemiennych, utworzoną z przyczyn politycznych w epoce Sędziów i w początkach monarchii (według in. teorii, do zjednoczenia doszło jeszcze podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię). Każde plemię cieszyło się sporą autonomią, w wewnętrznych sprawach rządziło się swymi własnymi, tradycyjnymi prawami. Dla wszystkich istniała wspólna instytucja administrująca, zlokalizowana przy centralnym miejscu kultu. Plemiona przeobraziły się w jeden naród w okresie monarchii. (Zob. też: Mojżesz; Namiot Spotkania; Samarytanie; Świątynia Jerozolimska; znaki zodiaku)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.