znaki zodiaku

znaki zodiaku

(hebr. maz(z)alot = gwiazdozbiory [ galgal ha-maz(z)alot = zodiak]; jid. mazołes) – motyw bardzo często występujący w żydowskiej sztuce kultowej. W BH na określenie gwiazdozbiorów użyto tylko raz (w l.mn.) nazwy mazalot (2 Krl 23,5). O zodiaku nie ma wzmianki w Talmudzie. Wspomina się natomiast o nim w Sefer Jecira, gdzie z.z. przyrównano do dwunastu organów ciała ludzkiego. Z.z. pojawiają się w mozaikach pierwszych synagog (Hammat – IV w.; Bet Alfa – VI w.), później odnajdujemy je w średniowiecznych iluminowanych manuskryptach. Hebrajskie nazwy z.z. są odpowiednikami nazw łacińskich. W tradycji żydowskiej każdemu z dwunastu z.z. przyporządkowano jedno z Dwunastu Plemion Izraelskich ( Efraim – Waga; Menasze – Skorpion; Beniamin – Strzelec; Dan – Koziorożec; Aszer – Wodnik; Neftali – Ryby; Juda – Baran; Issachar – Byk; Zabulon – Bliźnięta; Ruben – Rak; Symeon – Lew; Gad – Panna). Każdy z tych znaków jest także symbolem innego miesiąca (por. kalendarz żydowski). Popularne zawołanie Mazł tow! (jid., Na szczęście!), które towarzyszy tłuczeniu kieliszka przez pana młodego po zakończeniu ceremonii zaślubin ( ślub), znaczy dosł. „Szczęśliwej gwiazdy!”; „Niech twój znak zodiaku [gwiazda] będzie dobry!”). Te słowa, wraz ze z.z., rutynowo umieszczano na amuletach, zawieszanych nad położnicą i na ketubach ślubnych. Miały one być antidotum na złe moce i zapewnić szczęście nowo narodzonemu dziecku lub młodemu małżeństwu. Z.z. zdobiono kołnierze tac rytualnych, na których było kładzione dziecko podczas ceremonii pidjon ha-ben – wykupu pierworodnego. Powszechnie wykorzystywano je także w polichromiach pol. synagog (np. najbardziej znanymi są z.z. przedstawione na polichromiach sufitowych synagog w Chodorowie i Gwoźdźcu). W literaturze talmud. do z.z. przyrównywano historię Izraela, a także życie człowieka ( Midrasz Pesikta Raba, VI w.): kiedy człowiek się rodzi, jest delikatny jak jagnię (Baran), potem wyrasta na Byka, poznaje dobro i zło (Bliźnięta). Początkowo słaby i nieporadny jak Rak, później silny jak Lew; gdy grzeszy (Panna) – Bóg sądzi jego winy na Wadze; jeśli nie poprawia się – zsyła go do szeolu, gdzie ryje podziemne korytarze (Skorpion). Dzięki modlitwom żyjących, Bóg wydobywa go z gehenny i wystrzela naprzód jak strzałę (Strzelec); obmyty czystą wodą z dzbana (Wodnik), człowiek staje się niewinny, jak nowo narodzone koźlę (Koziorożec) i wzrasta w szczęśliwości w raju, w części przewidzianej dla sprawiedliwych; jest jak Ryba w wodzie. (Por. studnia)