kalendarz żydowski

kalendarz żydowski

(hebr. luach ha-szana) jest kalendarzem księżycowo-słonecznym, opartym na roku księżycowym, liczącym 354 dni 8 godzin 48 minut i 45 sekund. W celu wyrównania różnicy w stosunku do roku słonecznego, siedem razy w ciągu dziewiętnastu lat, czyli co dwa lub trzy lata, przypada rok przestępny, kiedy to dodaje się dodatkowy miesiąc, zw. adar szeni, co powoduje, że poszczególne miesiące przypadają zawsze o tej samej porze roku. Zwykły rok dzieli się na 12 miesięcy (hebr. chodaszim), przestępny – na 13 miesięcy; rozpoczynają się one od nowiu księżyca; liczą po 29 lub 30 dni. Rok liturgiczny zaczyna się wiosną, a rok świecki – jesienią. Nazwy miesięcy wywodzą się z tradycji babilońskiej: tiszri (jid. tiszrej, tyszre) – przypada na wrzesień-październik, cheszwan (jid. cheszwn) – na październik-listopad, kislew (jid. kislew) – na listopad-grudzień, tewet (jid. tejwes) – na grudzień-styczeń, szwat (jid. szwat) – na styczeń-luty, adar (jid. oder) – na luty-marzec, nisan (jid. nisn, nysn, nusn) – na marzec-kwiecień, ij(j)ar (jid. ijer) – na kwiecień-maj, siwan (jid. siwn, sywn) – na maj-czerwiec, tam(m)uz (jid. tamez) – na czerwiec-lipiec, aw (jid. ow) – na lipiec-sierpień, elul (jid. elel) – na sierpień-wrzesień. Nazwy dni tygodnia zostały ustalone w odniesieniu do szabatu; i tak pierwszym dniem tygodnia jest niedziela (hebr. echad be-szabat = dosł.: jeden w szabat; współcześnie używa się określenia jom riszon = dzień pierwszy; jid. zuntik); drugim – poniedziałek (hebr. szeni be-szabat = drugi w szabat; współcześnie – jom szeni = dzień drugi; jid. montik); trzecim – wtorek (hebr. szliszi be-szabat = trzeci w szabat; współcześnie – jom szliszi = dzeń trzeci; jid. dinstik); czwartym środa (hebr. rewii be-szabat = czwarty w szabat; współcześnie – jom rewii = dzień czwarty; jid. mitwoch); piątym – czwartek (hebr. chamiszi be-szabat = piąty w szabat; współcześnie – jom chamiszi = dzień piąty; jid. donersztik); szóstym – piątek (hebr. sziszi be-szabat = szósty w szabat; współcześnie – jom sziszi = dzień szósty; jid. frajtik); po nich następuje świąteczny dzień siódmy, tj. sobota, czyli szabat (jid. szabes). Dniami, które posiadają szczególne znaczenie – poza szabatem – są poniedziałek i czwartek, kiedy to – zgodnie z wprowadzonym przez Ezdrasza obyczajem – należy odczytywać określone rozdziały z Tory (por. Tory czytanie). Dni te uważane były za szczęśliwe i np. często organizowano w nie jarmarki (także w Rzeczpospolitej). Doba zaczyna się i kończy o zachodzie słońca. W obecnej formie k.ż. funkcjonuje już ponad 1600 lat. W starożytności początek nowego miesiąca (Rosz Chodesz), opierając się na świadectwie dwóch naocznych świadków obserwujących nadejście nowiu, ogłaszał sanhedryn, dając sygnał do rozpalania ognisk na wzgórzach; w ten sposób przekazywano informację do coraz odleglejszych miejsc. Później wiadomość nieśli specjalni posłańcy; ze względu na mogące stąd wyniknąć opóźnienia w obchodzeniu świąt, ustalono że w diasporze dodawać się będzie do nich jeden dzień „na zapas” (hebr. jom tow szeni szel galujot = dosł.: drugi dzień świąteczny dla wygnania). W 359 n.e. Hillel II zdecydował się ogłosić opracowany przez siebie sposób obliczania k.ż. i odtąd zeznania świadków nie były już potrzebne. Według k.ż., dzieje świata (anno mundi) zaczynają się od czasu jego stworzenia, którego – zgodnie z tradycją – Bóg dokonał na 3 760 lat przed powszechnie w świecie chrześc. przyjętą datą, określaną jako początek naszej ery, był to zatem rok pierwszy. Tak więc np. 1999/2000 jest – według k.ż. – 5760 rokiem istnienia świata. (Zob. też: dat żydowskich obliczanie; Hoszana Raba; jubileuszowy rok; „Kalendarz Żydowski – Almanach”; kalendarze żydowskie (wydawnictwa); księżyc; Mar Samuel; Pineles Hirsz Mendel; Rosz ha-Szana; Seder Olam)