święta
święta
(hebr. chagim u-zmanim = święta i czasy, od: chag = święto, zman = czas [szczególny]; moadim, od: moed = czas wyznaczony; jamim towim = dosł.: dobre dni, od: jom tow = dobry dzień, święto; jid. jontojwim, od: jontew lub jontef) – doroczne (za wyjątkiem cotygodniowego szabatu, upamiętniającego dzień odpoczynku Boga po stworzeniu świata, oraz comiesięcznego Rosz Chodesz) uroczystości o charakterze religijnym, którym towarzyszą charakterystyczne dla nich obrzędy i zwyczaje. W BH określenie chag odnosiło się tylko do trzech świąt: Pesach, Szawuot i Sukot (Wj 12,14; 23,16); określenie moed – także do owych trzech świąt, a nadto do Rosz ha-Szana i Jom Kipur (Kpł 23,4-44). Ś. to czas odpoczynku, którego połowę, zgodnie z tradycją, powinno się poświęcać Bogu, a więc przeznaczać na modlitwę i studiowanie ksiąg religijnych (por. Tory studiowanie). Do odpoczynku mają też prawo dusze grzeszników, gdyż w dni świąteczne wygasają ognie w dolinie Hinnom (gehenna). Typologia ś. żydowskiego jest dość zróżnicowana; zazwyczaj dzieli się je na bardzo uroczyste, których nakaz obchodzenia został zapisany w Torze, oraz mniej uroczyste i dni postów, upamiętniających rozmaite wydarzenia z historii Żydów. Do pierwszej kategorii zalicza się – wspomniane już – szabat i Rosz Chodesz (mający charakter „mniejszego święta”) oraz pięć tzw. „wielkich świąt”, tj. trzy święta pielgrzymie – Pesach, Szawuot i Sukot, wywodzące się ze starożytnych świąt rolniczych, związanych odpowiednio z wiosną, latem i jesienią, i dwa ś. pokutne – Rosz ha-Szana i Jom Kipur, łączące się w cykl, zw. Jamim Noraim. Razem jest zatem siedem ś., których nakaz obchodzenia został zawarty w Torze; siedem jest liczbą symboliczną, z którą w symboliczny sposób związane są trwające siedem dni ś. Pesach i Sukot; Pesach i Szawuot oddzielone od siebie 49 dniami (7 x 7); szabat zaś jest siódmym dniem tygodnia; rok szabatowy – siódmym rokiem, a rok jubileuszowy – pierwszym, po siódmym roku szabatowym, czyli po 49-letnim cyklu (7 x 7). Wszystkie nakazane w Torze ś. o charakterze dorocznym, obchodzone są w ciągu pierwszych siedmiu miesięcy roku liturgicznego, licząc od Pesach. W ś. te obowiązuje zakaz pracy, jednak jest ona dopuszczalna w czasie trwania tzw. dni powszednich czasu świątecznego (hebr. chol ha-moed szel chag), nazywanych też półświętami. Do mniej uroczystych ś., zalicza się biblijne radosne ś. Purim i Chanukę. Świąteczny charakter mają także Tu be-Aw, Tu bi-Szwat; oraz dni postów: Asara be-Tewet, Sziwa Asar be-Tam(m)uz, Post Gedaliasza i – dodany później – Post Estery, ustanowione dla upamiętnienia szczególnie ważnych, a zarazem tragicznych wydarzeń w dziejach Żydów. Uroczysty [półświąteczny] charakter mają też dni, zw. Isru Chag, następujące po wspomnianych świętach pielgrzymich. W czasie ich trwania zakazane jest poszczenie, odmawianie modlitw pokutnych oraz wygłaszanie mów pogrzebowych. Półpokutny charakter mają dni pomiędzy świętem Pesach a Szawuot (por. omeru liczenie), kiedy to zakazane jest wykonywanie wielu czynności (np. zawieranie małżeństw, strzyżenie włosów, noszenie nowych ubrań) i jedynie trzydziestego trzeciego dnia po Pesach, zw. Lag ba-Omer, owe zakazy nie obowiązują. Jeszcze inny charakter mają ś. świeckie, najczęściej o charakterze narodowym, wprowadzone stosunkowo niedawno, np. Jom ha-Szoa czy Jom Jeruszalajim. Niekiedy ś. żydowskie dzieli się na: 1. historyczne (Pesach, Szawuot, Sukot); 2. ściśle religijne (Rosz ha-Szana, Jom Kipur); 3. tzw. ś. drugorzędne (Chanuka, Purim oraz doroczne posty – Sziwa Asar be-Tam(m)uz, Post Gedaliasza, Asara be-Tewet, Post Estery); 4. dni powszednie o szczególnym znaczeniu (Lag ba-Omer, Szloszet jeme(j) ha-hagbala,Tu be-Aw, Tu bi-Szwat, Jom ha-Mejuchas, Isru Chag). Daty poszczególnych ś. są ruchome w stosunku do obowiązującego dziś powszechnie kalendarza gregoriańskiego (por. kalendarz żydowski). Równocześnie czas obchodzenia niektórych ś. w Erec Israel nieznacznie różni się od praktyki, stosowanej w diasporze, gdzie – od czasów starożytnych – dodaje się (poza Jom Kipur) dodatkowy, drugi dzień, zw. jom tow szeni szel galujot (hebr., dzień drugi świąteczny dla wygnania). (Zob. też mukce)
