parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., Trzydziesty Trzeci [LaG = lamed = 30 + gimel = 3] Dzień Liczenia Omeru; jid., Łag Bojmer, Łegbojmer), nazywany też Świętem Uczonych – osiemnasty dzień miesiąca ij(j)ar, obchodzony od czasów średniowiecznych, a właściwie od epoki gaonów, jako dzień wyjątkowy, o charakterze półświątecznym. Dni pomiędzy świętami Pesach i Szawuot w przeszłości często stawały się okresami nieszczęść i niedoli Żydów, dlatego uznaje się je za czas żałoby i smutku. Zgodnie z tradycją, w starożytności 24 tysiące uczniów Rabiego Akiwy zmarło w tym czasie z powodu zarazy (stąd druga nazwa święta), która ustąpiła tylko na jeden dzień, właśnie trzydziestego trzeciego dnia liczenia omeru. Dlatego jest to jedyny dzień podczas owych siedmiu tygodni smutku, kiedy dozwolone jest zawieranie związków małżeńskich, obcinanie włosów oraz różne formy rozrywki. Według innej tradycji, tego dnia Bóg po raz pierwszy zesłał mannę Żydom, wędrującym przez pustynię ku Ziemi Obiecanej, i właśnie to zdarzenie stało się powodem ustanowienia święta. Liturgia w L. ba-O. jest taka sama, jak każdego innego dnia powszedniego; nie odmawia się wówczas jedynie modlitwy Tachanun. Tego dnia uczniowie chederów tradycyjnie nie mieli zajęć; odbywały się wówczas zabawy, podczas których „walczono”, używając łuków, a później modeli karabinów; czasem dzieci wyruszały na wycieczki. W ten sposób nawiązywano do innej jeszcze tradycji, wywodzącej genezę tego święta od dnia, w którym – po szeregu wcześniejszych niepowodzeń – siły powstańcze Bar Kochby odniosły znaczący sukces. Rozwinięciem tego wątku było ogłoszenie L. ba-O. przez organizację sportową Makabi dniem sportu żydowskiego (propagowany był w Polsce od 1928; w 1929 powstał film dokumentalny Lag ba-Omer szel Ha-Szomer ha-Cair be-Warsza = [hebr.] Organizacja Ha-Szomer ha-Cair obchodzi święto Lag ba-Omer w Warszawie; reżyseria: Saul Goskind). W 1920, po zaaprobowaniu Deklaracji Balfoura na konferencji w San Remo, CK Organizacji Syjonistycznej w Polsce ogłosił L. ba-O. „dniem obchodu uroczystości przyznania Żydom Palestyny”. Według tradycji, w L. ba-O. przypada także rocznica śmierci Szymona bar Jochaja, legendarnego autora Sefer ha-Zohar. Tego dnia w Palestynie do jego grobu w miejscowości Meron pielgrzymują Sefardyjczycy oraz chasydzi.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.