parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

chasydyzm polski

chasydyzm polski

żydowski ruch religijny na podłożu mesjanistycznym, powstały w poł. XVIII w. na Podolu i Ukrainie. Grunt przygotowały mu wojny polsko-tureckie, które niemal całkowicie wyludniły płd.-wsch. ziemie Rzeczpospolitej i doprowadziły do odstąpienia tych terenów Turcji na okr. 27 lat. Turcy deportowali całą ludność żydowską w okolice Konstantynopola i Adrianopola. Deportowani nawiązali w tym czasie liczne więzy z tamtejszymi wspólnotami sef. i przejęli wiele ich obyczajów, które zabrali ze sobą, powracając na pocz. XVIII w. na Podole. Instytucje rabinackie przez długi czas pozostały na tych ziemiach słabe, a wpływy heterodoksyjnych doktryn, zwłaszcza sabataizmu, wyjątkowo silne. Ważną rolę w życiu religijnym Podola odgrywały wspólnoty biesiadne, zwane chawurami. Instytucję tę podolscy mistycy i mesjaniści przejęli od Sefardyjczyków, gdyż świetnie nadawała się do przekazu ezoterycznych i nieortodoksyjnych doktryn. Niektóre z grup, których członkowie nazywali siebie „wiernymi” (hebr. maaminim) bądź „pobożnymi” (hebr. chasidim) (chasydami), miały własne synagogi (np. słynny klojz w Brodach). Grupy te demonstracyjnie podkreślały fascynację sefardyjską kulturą i pobożnością (np. modlono się według sef. modlitewnika I. Lurii), przeciwstawiając ją aszkenazyjskiej ortodoksji. Niektóre chawury miały nastawienie ascetyczne, inne – antynomijno-ekstatyczne. Przywódcą jednej z grup o ekstatycznym nastawieniu był Izrael ben Eliezer, zwany Baal Szem Towem (BESZT-em), którego późniejsza tradycja uznała za założyciela ch.p. Wedle innej interpretacji, termin ch.p. nie jest tożsamy z często spotykanym w literaturze określeniem „chasydyzm besztiański”, lecz z żydowskim ruchem religijnym, który narodził się pod koniec XVII w. na ziemiach polskich na fali mesjanistycznego fermentu, by po wielu zmianach, podziałach i przeobrażeniach, pod koniec istnienia Rzeczpospolitej osiągnąć dojrzałą postać. Dopiero to ostatnie stadium rozwoju ruchu, nazywa się zwykle „chasydyzmem besztiańskim”. Po śmierci BESZT-a większość uczniów uznała Dow Bera z Międzyrzecza za przewodnika chasydów, przekazując mu płaszcz Baal Szem Towa. Wielu badaczy uważa, że to właśnie on jest właściwym założycielem ruchu, zarówno w sensie organizacyjnym, jak i w znacznej mierze doktrynalnym. Sukcesji Dow Bera nie uznało jednak kilku ważnych uczniów BESZT-a, m.in. Pinchas ben Abraham z Korca, a także Jaakow Josef z Połonnego. Sam Dow Ber spotkał się z BESZT-em tylko dwa razy i w jego zachowanych naukach nie ma śladów, które wskazywałyby na to, że uważał się za jego ucznia, choć na pewno przedstawiał się jako sukcesor. Już za życia mianował swoim następcą Menachema Mendla z Witebska, przekazując mu swą laskę i płaszcz. Nominacja ta spotkała się jednak z zastrzeżeniami większości innych uczniów. Po jego wyjeździe do Erec Israel za sukcesora BESZT-a i Bera uważał się Szneur Zalman z Ladów, a później jego potomkowie. Gwałtowna ekspansja ruchu spowodowała kontrakcję ortodoksji, nazywanej przez chasydów „przeciwnikami” (hebr. mitnagdim; zob. misnagdzi). W 1772 chasydzi zostali oskarżeni o herezję sabataistyczną i obłożeni klątwą (cherem). Ich pisma (niestety nie znamy nawet ich tytułów) zostały publicznie spalone. Klątwę ponowiono w 1781. Tym razem palono wydrukowane już (bez odpowiedniej zgody rab.) pisma Jaakowa Josefa z Połonnego. Konflikt ciągnął się aż do czasu legalizacji ruchu w 1804, kiedy to rząd carski zezwolił każdej „sekcie” żydowskiej budować osobne synagogi i wybierać własnych rabinów. Po 1772 ruch uległ decentralizacji. Rolę faktycznie równorzędnych przywódców przejęli uczniowie Dow Bera i BESZT-a, a później ich następcy. Przedstawiali się oni jako „sprawiedliwi” (hebr. cad(d)ikim), którzy pośredniczą między skupioną wokół nich wspólnotą wiernych a Bogiem. Ch.p. faktycznie nigdy nie pozbył się mesjanistycznej spuścizny, co dobrze ilustruje popularna sentencja, że „każdy cadyk powinien być Mesjaszem dla swoich chasydów”. Wielu przywódców chasydzkich nie mogło się pogodzić z pluralizmem i przekonywało, że w każdym pokoleniu jest tylko jeden prawdziwy cadyk, tzw. Cadyk Pokolenia (hebr. Cad(d)ik ha-Dor), identyfikowany z Mesjaszem z „Domu Józefa”, którego dusza także miała się wcielać w każdym pokoleniu. Wielu, jak np. BESZT, jego wnuk, Nachman ben Symcha z Bracławia, czy A.J. Friedman(n) z Sadagóry, widziało w sobie nawet ostatecznego zbawiciela z „Domu Dawida”. Pod koniec XVIII w. nastąpił gwałtowny rozwój ruchu, który objął większość Żydów, zamieszkujących płd.-wsch. i centr. ziemie Polski. Po 1815 funkcja cadyka zaczęła być dziedziczna i pojawiły się dynastie cadyków (por. np.: Alterów rodzina; dynastia cadyków z Bobowej; dynastia cadyków bełskich; dynastia cadyków z Karlina; sadagórska dynastia cadyków; Szneursonów rodzina). Decentralizacji ruchu towarzyszyło zróżnicowanie nauczania i sposobów życia. Niektóre ich elementy pozostały jednak wspólnym dziedzictwem; są to przede wszystkim: społeczna organizacja wiernych, skupionych wokół cadyków; ideologia podnoszenia „świętych iskier”, przechodząca często w naukę o przemianie zła w dobro poprzez popełnianie grzechu ze zbawczą intencją; zasada służenia Bogu z radością; dążenie do modlitewnego rozognienia (hitlahawut) poprzez ruchy ciała, taniec, a nawet picie alkoholu; podkreślanie znaczenia mistycznej kontemplacji (d(e)wekut). Nadal trwa dyskusja nad tym, jakie są konstytutywne cechy chasydyzmu; trwa także spór o jego granice, kogo można zaliczyć do tego ugrupowania a kogo nie. Nie wszyscy historycy skłonni są uznać grupki chasydów z końca XVII w. za początek formacji chasydyzmu, zwanej popularnie „chasydyzmem besztiańskim”. Także i dzisiaj nie brakuje chasydów, którzy nie mają swego rebego (rebe), a nawet takich, którzy choć uważają się za chasydów, przestrzegają chasydzkiej liturgii, noszą tradycyjne chasydzkie stroje, przestrzegają tradycyjnych chasydzkich obyczajów, to jednak nie należą do żadnego ugrupowania chasydzkiego. Tylko na samym początku ch.p. termin „chasyd” posiadał jasną, jednoznaczną treść. „Chasydami” byli mesjanistyczni asceci, skupieni wokół Jehudy Chasida ha-Lewiego z Siedlec. Jednak po jego śmierci grupa ta podzieliła się na wiele nurtów o bardzo różnych doktrynach. Później termin „chasyd” odnoszony był do tak różnych formacji, grup, nurtów i osób, że można powiedzieć, iż od końca XVII w., przynajmniej do roku 1772, termin ch.p. odnoszono w praktyce do całej heterodoksji żydowskiej w Rzeczypospolitej, do różnego rodzaju religijnych entuzjastów, którzy poświęcili się realizacji swoich religijnych ideałów, nawet za cenę konfliktu z obowiązującymi normami, czy autorytetami. (Zob. też: Baruch ben Jechiel z Międzyboża; berze; chasidim; CHABAD; chasydzka muzyka; kabała; przygotowanie do modlitwy; rabi; raw; s(e)gul(l)a; szejne Jidn; szirajim; tisz)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]