parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

sadagórska dynastia cadyków

sadagórska dynastia cadyków

wpływowy ród cadyków, odgrywający istotną rolę w dziejach chasydyzmu polskiego. Wywodził się on od Dow Bera z Międzyrzecza (1704 [1710] – 1772); jego syna, Abrahama Anioła z Sadagóry (1741-1776); i wnuka, Szachny Szaloma z Pohrebyszcz (1766 [1801] 1802). Właściwym założycielem s.d.c. był syn tego ostatniego, Izrael z Różyna (1797-1850 [1851]), który przeniósł swą rezydencję z Pohrebyszcz do Różyna (na płd.-wschód od Żytomierza i Kijowa). Odznaczał się on wyjątkowymi zdolnościami organizacyjnymi. Natomiast wielu ówczesnych uczonych w Piśmie stawiało mu zarzut zbyt małego przywiązywania wagi do nauczania i modlitwy. Mimo to, dzięki wspaniałej tradycji rodu, ambicjom mesjańskim i wspomnianym zdolnościom, Izrael Różyner zyskał licznych zwolenników. Realizował odmienny od swych przodków model sprawowania funkcji cadyka. Otaczał siebie i swą rodzinę zbytkiem. Prowadził wspaniały dwór, który oszałamiał chasydów i stwarzał specyficzny nimb wokół osoby przewodnika duchowego. Jego zwolennicy radzili się go we wszelkich sprawach, wnosząc równocześnie spore datki. Izrael twierdził, że poprzez cadyka, będącego „luminarzem świata”, Stwórca przekazuje wiernym błogosławieństwa i zapewnia powodzenie. Jeśli włada on w sposób ograniczony dobrami ziemskimi, wówczas ów „kanał” przelewania łask zostaje zacieśniony. W związku z tym, cadyk powinien prowadzić żywot odpowiedni dla zabezpieczenia powodzenia swemu ludowi. Zdobywając dominującą pozycję na Podolu i Wołyniu, s.d.c. weszła w konflikt z zyskującą w tym samym czasie na znaczeniu dynastią z Czarnobyla (w okr., gdy funkcję cadyka sprawował Mordechaj ben Nachum z Czarnobyla, wuj Izraela; por. też Twerskich rodzina). Równocześnie doniesienia, że Izrael z Różyna stał się dla swych chasydów „monarchą”, zaniepokoiły władze carskie, co z kolei spowodowało poddanie go obserwacji policyjnej, a potem uwięzienie pod zarzutem wydania rozkazu zabicia dwóch donosicieli. Dodało to tylko cadykowi nimbu męczeństwa, przyczyniając się do umocnienia mesjańskich ambicji dynastii. Sam Izrael zwolniony z więzienia, opuścił Rosję i – mimo dozoru policyjnego – uszedł do Galicji. Ostatecznie osiadł w Sadagórze na Bukowinie, podając się za austr. poddanego, Friedman(n)a, by uniknąć ekstradycji. Zbudował tam nowy dwór, będący odtąd siedzibą cadyków sadagórskich. Po śmierci Izraela sadagórskim cadykiem, krótko (ok. 10 miesięcy), był Szalom Josef (Josif; 1813-1851). Jego potomkowie byli czołowymi postaciami dla rozwoju chasydyzmu w Rumunii, m.in. syn, Izaak (1834-1896), był protoplastą dynastii cadyków z Buhuşi, gdzie cadykiem był także jego wnuk, Izrael Szalom Josef (1863-1923), i linia ta jest kontynuowana do czasów współcz.; ale też jeden z jego wnuków, Jaakow (1878-1953), objął po teściu funkcję cadyka w Husiatyniu. Drugim synem Izraela Friedman(n)a z Różyna był kolejny cadyk z Sadagóry, Abraham Jaakow Friedman(n), po którym schedę przejął syn, Izrael Friedman (1853-1907), a potem kolejni jego potomkowie – Abraham Jaakow (1884-1961) i – jako cadyk z Sadagóry-Przemyśla – Mordechaj Szalom Josef (ur. w 1897; od 1939 rezydujący w Tel Awiwie). Inni potomkowie Abrahama Jaakowa Friedmana sprawowali funkcje cadyków m.in. w Czerniowcach, Lipsku, Lwowie, Rymanowie, a najważniejszą wśród nich była dynastia, założona w Bojanach przez Izaaka (Icchaka) z Bojan (1850-1917; ostatnim z tej linii był Mordechaj Szlomo [1891-1971], pod koniec życia rezydujący w Nowym Jorku). Trzeci syn Izraela Friedmana z Różyna, Menachem Nachum (1827-1869), założył dynastię w Ştefăneşti (Rumunia), która skończyła się na jego potomku, Abrahamie Matatiasie (1848-1933). Czwarty syn Izraela, Ber Friedman(n) z Leowa, zmarł bezpotomnie. Stał się on przyczyną największego w dziejach s.d.c. skandalu i długotrwałego konfliktu z Chaimem ben Arie Lejbem Halberstam(m)em z Sącza. Jego brat, Dawid Mosze Friedman(n), założył dynastię w Czortkowie, odgrywającą ważną rolę w chasydyzmie polskim, której kolejnymi przedstawicielami byli: jego syn, Izrael (1854-1934); wnuk, Nachum Mordechaj (1874-1946; od 1939 rezydujący w Palestynie); i prawnuk, Salomon (Szlomo; 1894-1959). Szósty, ostatni syn Izraela Friedmana z Różyna, Mordechaj Szraga (1834-1894), założył dynastię z Husiatynia, cieszącą się znacznymi wpływami na terenie Galicji. Jego następcą był syn, Izrael (1856-1949), po którym funkcje cadyka sprawowali potomkowie wspomnianego już Izaaka z Buhuşi. Poza wymienionymi postaciami, wielu potomków s.d.c. zapisało się w dziejach polskiego chasydyzmu. Ród ten miał także wiele powiązań z innymi dynastiami cadyków. (Zob. też Ehrenkranz Beniamin Zeew)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]