parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Dow Ber z Międzyrzecza

Dow Ber z Międzyrzecza

zw. Wielkim Magidem, Magidem z Międzyrzecza (1704 [1710] – 1772 Annopol) – jeden z najwybitniejszych przywódców XVIII-wiecznego chasydyzmu i jego czołowy teoretyk. Otrzymał tradycyjne wykształcenie talmudyczne w jesziwie rabiego Jaakowa Joszuy Falka. Początkowo był nauczycielem w Torczynie niedaleko Łucka, później został kaznodzieją w Korcu i Równem, a następnie osiadł w Międzyrzeczu, który po śmierci założyciela chasydyzmu, BESZT-a, stał się głównym centrum ruchu chasydzkiego. Jego stosunek do BESZT-a był problematyczny. Według tradycji chas., Baal Szem Tow miał wyleczyć D.B. z M. z ciężkiej choroby i odwieść od praktykowanego dotąd przesadnego ascetyzmu. Pewne jest, że widział się z nim tylko dwa razy i nigdy nie uważał się – jak tego chce późniejsza tradycja chasydzka – za jego ucznia. Reprezentował też inny typ duchowości, znacznie łatwiejszy do zaakceptowania dla ortodoksji. Czołowy wróg chasydyzmu, Elijahu ben Salomon Zalman, zarzucał BESZT-owi, że „swoimi diabelskimi sztuczkami uwiódł Dow Bera”. D.B. z M. nie stał się też lud. przywódcą, choć na pewno nie brakowało mu charyzmy ani umiejętności kaznodziejskich. Bardzo dużą wagę przykładał do medytacyjnego odosobnienia (hebr. hitbodedut) i samotnego studiowania. Z uczniami spotykał się zazwyczaj tylko raz w tygodniu, w szabat, co ściągnęło nań krytykę innych przywódców chasydzkich, którzy zarzucali mu egoizm i pychę. Ok. 1766 został uznany za następcę BESZT-a. Choć jego przywództwa i doktryny nie uznało kilku wybitnych uczniów Baal Szem Towa, m.in. Jaakow Josef z Połonnego, Pinchas z Korca i Arie Lejb ze Szpola, to cała generacja przywódców chasydzkich, w tym wielu dawnych uczniów BESZT-a, spędziła jakiś czas na jego dworze i uważała go za swojego nauczyciela. Nie ulega wątpliwości, że za życia cieszył się reputacją największego przywódcy chasydzkiego swoich czasów. Choć nauczał krótko – na dobrą sprawę tylko sześć lat – jego wpływ na dalszy rozwój ruchu chasydzkiego był ogromny. Z jednej strony, jest on twórcą doktryny, zaakceptowanej w ogólnych zarysach przez większość szkół chasydzkich, z drugiej zaś – specyficznej, zdecentralizowanej struktury ruchu, opartej na autonomicznych wspólnotach pobożnych (chasidim), skupionych wokół sprawiedliwego (hebr. cad(d)ik). Za jego życia i z jego inspiracji, chasydyzm przekształcił się w ruch masowy i rozszerzył na Litwę i centralną Polskę. D.B. z M. nie pozostawił po sobie żadnych pism. Choć pozwalał uczniom na robienie notatek ze swoich wykładów, nie dopuścił, by za jego życia zostały one podane do publicznej wiadomości. Dopiero po jego śmierci, z wielu notatek, sporządzonych przez różnych uczniów w różnym czasie, Salomon z Łucka skompilował jednolitą całość, zatytułowaną Mag(g)id de-wa-raw le-Jaakow (Korzec 1784). Pozostaje kwestią otwartą, na ile wiernie oddaje ona faktyczne nauczanie D.B. z M. W ostatnich latach swego życia D.B. z M. i jego uczniowie spotykali się z coraz ostrzejszą krytyką ortodoksji rabinackiej (judaizm ortodoksyjny). Wiosną 1772 Gaon z Wilna obłożył chasydów klątwą, pod którą podpisało się wielu czołowych rabinów. Zarzucał w nim stronnikom Wielkiego Magida ekstatyczny sposób modlitwy, połączony z gwałtownymi ruchami ciała, nieprzestrzeganie trad. pór modlitw, antynomizm, przejmowanie liturgii sefardyjskiej, a wreszcie herezję sabataistyczną (sabataizm). Zarzuty te, nawet dla współczesnych, były mało przekonujące, a faktyczne przyczyny konfliktu do dziś są przedmiotem dyskusji. Wydaje się, że oburzenie przeciwników chasydyzmu (por. misnagdzi) zostało wywołane przede wszystkim złamaniem przez D.B. z M. i jego uczniów barier ezoterycznych w przekazie „wiedzy tajemnej”, i propagowanie jej wśród ludzi, którzy nie byli przygotowani do jej zrozumienia oraz i gotowi byli wyciągnąć z niej heretyckie konsekwencje. D.B. z M. nie zgadzał się, aby boskie prawdy pozostały wyłączną własnością rel. elity i chciał, aby wzbogaciły duchowe życie wszystkich Żydów. W jego nauczaniu nie znajdujemy odniesień do tradycyjnych oczekiwań mesjanistycznych judaizmu, tzn. powrotu do Erec Israel, odbudowy Świątyni itp. Nie wydaje się też, by ten aspekt zbawienia go interesował. Zbawienie ujmował on jako duchowy proces, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i uniwersalnym, przy czym ten pierwszy odgrywał zdecydowanie większą rolę. W nauczaniu D.B. z M. na pierwszym planie jest indywidualny człowiek, który przede wszystkim ma zbawić samego siebie, wyzwalając się z duchowego zniewolenia, w jakim pozostaje, i uświęcić się przez kontakt z Bogiem. W wymiarze uniwersalnym, jest to „podnoszenie iskier boskiego światła do ich źródła” (hebr. alijat ha-nicoc). Zakończeniem tego procesu będzie mesjański przełom. Przyjścia Mesjasza D.B. z M. nie łączy jednak z ogłoszeniem nowej Tory, bowiem Torę tę powinien każdy odkryć sam dla siebie. D.B. z M. w swojej doktrynie przypisuje więc człowiekowi niezwykle wysoki metafizyczny status: ponieważ Bóg przenika wszystko, wszystko może stać się dla człowieka bramą do Boga, do korzeni istnienia, z którym może wejść w bezpośredni kontakt – d(e)wekut. D.B. z M. używa tego terminu w dwojakim znaczeniu; pierwsze, przejęte z klasycznej kabały, oznacza najwyższy szczebel we „wspinaczce” do Boga. W tym znaczeniu dewekut jest ideałem, który mogą realizować tylko nieliczni na końcu mist. drogi. W drugim znaczeniu jest to po prostu „pobożna” postawa, polegająca na dostrzeganiu Boga w otaczającym świecie. W takim ujęciu dewekut stanowi przesłankę spotkania z Bogiem i bardzo często w nauczaniu D.B. z M. utożsamiane jest z wiarą (hebr. emuna); odejście od stanu dewekut jest równoznaczne z porzuceniem wiary i bałwochwalstwem, bowiem człowiek odnosi się wówczas do świata, jako autonomicznej, obcej Bogu realności. Wszechobecność Boga wymaga od wiernych stałego dewekut w jego niższej formie. Łączyć się z Bogiem można bowiem na wszystkie możliwe sposoby, przy wykonywaniu banalnych czynności, jeśli tylko robi się je w skupieniu i z odpowiednią intencją. D.B. z M. nazywał to „służeniem Bogu przez cielesność” (hebr. awoda be-gaszmij(j)ut), rozumianym jako uprawianie dewekut podczas dokonywania czynności dnia codziennego, a nawet podczas popełniania grzechu, w wyniku czego uświęca się te czynności. By zneutralizować potencjalne antynomijne konsekwencje nauki o uświęcaniu grzechu, dobrze znane z doktryn sabataist., D.B. z M. podkreślał konieczność przestrzegania halachy i zaznaczał, że tylko sprawiedliwi mogą uświęcać grzech w świecie cielesnym. Zwykli chasydzi uświęcanie grzechu powinni ograniczać do sfery duchowej (grzesznych myśli). (Zob. też sadagórska dynastia cadyków)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]