kabała
kabała
(hebr.
kabala = otrzymanie, przyjęcie, przekaz, tradycja, od
kbl = przyjmować; jid.
kabołe) – mistyczny nurt judaizmu, wywodzący się z kręgu
maase be-reszit
i
maase merkawa. Główne cechy
k., jako odrębnego sposobu snucia refleksji o Bogu, to: 1. nauka o
sefirach, dziesięciu boskich narzędziach kreacji (słowach, wypowiedzeniach), opisujących wszystko, co istnieje, co da się ująć, ustrukturalizować; 2. przekonanie o kreacyjnych mocach języka (Bóg stwarza świat za pomocą języka, stanowiącego pierwszą, elementarną strukturę. Objawienie to – według
k. – rozwinięcie Imienia Boga;
Imiona Boga.
Tora i świat są ukrytymi, możliwymi do odczytania jego wersjami); 3. wszechświat jest miejscem dynamicznych napięć między dwoma kosmicznymi porządkami – miłością i surowością; 4. idea powrotu do jedności lub partycypacji w jedności (wszystko, co stworzone, przeniesione w porządek bycia, nie zatraca swego miejsca w Bogu, które wciąż nań czeka); 5. interpretacja upadku człowieka, jako skutku katastrofy kosmicznej i przekonania o konieczności podjęcia dzieła naprawy (
tik(k)un); 6. proces różnicowania, dający się opisać przy pomocy
sefir,
dotyczy także, a może przede wszystkim, samego Boga; 7. przekonanie o konieczności dotarcia do głębszej niż literalna warstwy świętych tekstów. Początków
k. należy szukać w starożytności, wśród żyd. mistycznych grup, zajmujących się zagadnieniami początku świata (hebr.
maase be-
reszit)
i objawienia (hebr.
maase merkawa). Za jej tekst założycielski można uznać powstały przypuszczalnie w Aleksandrii w II lub III w. n.e. traktat o stworzeniu świata
Sefer Jecira (hebr., Księga Stworzenia [Tworzenia, Kreacji]). Inspirował on myśl kabalistyczną przez całe jej dzieje. Od średniowiecza
k. wytycza trzeci, obok rabiniczno-ortodoksyjnego i filozoficznego, nurt duchowości religijnej Żydów. Najznakomitsze ośrodki myśli
k. wykształciły się pod koniec XII w. i w XIII w. w Niemczech (
kabała chasydów nadreńskich), Prowansji (
kabała teozoficzna), gdzie została zredagowana
Księga Jasności [Światłości] (
Sefer ha-Bahir) i w Hiszpanii (
kabała gerońska). W XIII w. w Hiszpanii zostało zredagowane największe dzieło
k., będące także jednym z największych dzieł mistycyzmu światowego –
Sefer ha-Zohar
(hebr., Księga Blasku). Często największe autorytety rabiniczne bywały jednocześnie wielkimi kabalistami. Mistyczny język opracowany przez
k. i repertuar używanych w niej pojęć weszły do powszechnego języka religijnego judaizmu. Po wygnaniu Żydów z Hiszpanii (1492) głównym ośrodkiem
k. stało się miasto Safed w Galilei (por. Palestyna). Działał tam wielki kodyfikator idei
k. – M.
Kordowero, i największy jej reformator – I.
Luria (
kabała luriańska). W XVII w. pojawił się mesjański ruch religijny
Sabataja Cwi, który starał się pewne konsekwencje idei
k. realizować w praktyce. Polska znalazła się pod wpływem różnych ośrodków
k., kontynuacji chasydyzmu niemieckiego oraz
k. spod znaku M. Kordowero i – w stopniu największym –
k. luriańskiej. Wpłynęło to na eklektyczny charakter uprawianej tu
k., zaś fakt że recepcja następowała zwykle poprzez autorytet wielkich rabinów (J. ben B.
Loew z Pragi, Izajasz ben Abraham ha-Lewi
Horowic, M.
Isserles) uchronił doktrynę przed wulgaryzacją. Idee
k. dotarły do Polski poprzez pisma Matitjahu Delakruta i M. ben A.
Jaffe. Kraków, Wilno, Lwów, Lublin, Grodno i inne ośrodki talmudyczne stały się jednocześnie znacznymi centrami nauczania
k. i miejscami wydań jej podstawowych dzieł. W XVII w. Polska stała się terenem ekspansji ruchu sabataistycznego, który należy uznać za gorzką lecz znaczącą próbę realizacji kabalistycznej idei ekumenicznych (zob. sabataizm). W XVIII w. tu właśnie rozwinęła się fascynująca odmiana
k., zwana chasydyzmem, dzięki której idee
k. przekształcone i twórczo rozwijane przetrwały do dziś (por.
chasydyzm polski). Tu także wówczas pojawił się inspirowany
k. ruch mesjański J.
Franka. Specyfika
k. uprawianej w Polsce polegała na skupieniu uwagi na etyce, zainteresowaniu praktyką, a przede wszystkim, na nadaniu rozważanym zagadnieniom odcienia gnostycznego, dualistycznego. Kabaliści w Polsce byli skłonni przypisywać złu byt samoistny. Często podejmowali temat emanacji sił ciemności i przyczyny ich panowania nad światem.
(Zob. też:
Adam Kadmon;
alchemia;
Bina;
Chawura;
Chesed;
Chochma;
cimcum;
cztery światy;
Daat;
d(e)wekut;
Din;
dusza;
Ec Chajim;
E(j)n Sof;
gilgul neszamot;
golem;
he(j)chalot;
Hod;
Jalkut;
Jesod;
kabała antynomijna;
kabała chrześcijańska;
kabała ekstatyczno-profetyczna;
kabała gnostyczna;
kabała kręgu ij(j)un;
kaw(w)ana;
Keter;
klipot;
Lecha dodi;
łania;
Malchut;
Melaw(w)e Malka;
mikrokosmos;
Necach;
notarikon;
panteizm;
pargod;
Ruach ha-Kodesz;
Sefer ha-Kana;
Sefer Razi'el;
sitra achra;
Szechina;
szmit(t)ot;
szwirat ha-kelim;
Tiferet;
tik(k)un lejl Szawuot;
Uszpizin;
zmirot)
