halacha

halacha

(l.mn. halachot, hebr., prawo, reguła, tradycja, od rdzenia hlch [ he, lamed, chaf] = iść, wędrować; jid. hałoche, l.mn. hałoches) – określenie niezwykle bogatej oraz wielowątkowej tradycji, dotyczącej zasad prawnych judaizmu, prowadzącej jego wyznawcę jak po ścieżce – stąd etymologia pojęcia. W węższym znaczeniu, nadanym przez tan(n)aitów, h. to decyzje w wyżej wspomnianej sferze, podjęte przez autorytety religijne. H., jako część tradycji żydowskiej, jest przeciwstawiana hag(g)adzie. Podstawowym jej źródłem jest Tora; często h. uważano za jej synonim. Przedmiotem h. jest przede wszystkim wywiedzione z Tory Sześćset trzynaście nakazów i zakazów. Według tradycji, Mojżesz otrzymał je od Boga na górze Synaj, stąd nazywa się je „Torą z niebios” (hebr. Tora min ha-Szam(m)ajim; zob. też mat(t)an Tora). W związku z tym, późniejsze przepisy, dodane do tego zestawu (np. obowiązek zapalania świec w szabat i święta), zw. są „przykazaniami rabinicznymi” (hebr. micwot de-rab(b)anan). Rozwinięciem Prawa Pisanego jest Tora Ustna. Nauczanie i studiowanie Tory stało się najważniejszą częścią żydowskiej tradycji religijnej (zwłaszcza po zburzeniu Świątyni), a jedną z form interpretacji stał się Midrasz Halacha (por. midrasze halachiczne). Tora Ustna została zebrana w Talmudzie (por. też Miszna i Gemara), który powstał w drodze kodyfikacji tradycji, jakiej dokonali mężowie uczeni w Prawie, zwani też „mędrcami Talmudu” (por. tan(n)aici, amoraici, saboraici). Kwestie wątpliwe rozstrzygane były głosem większości. Autorytet uczonych opierał się na decyzjach halachicznych Mojżesza, oraz na ordynacji (smicha) i pozycji, zajmowanej przez chachamim i rabich. Na rozwój prawa miały wpływ także takie czynniki, jak: działalność sądowa i prawodawcza sanhedrynu; oraz geze(j)rot (geze(j)ra), tak(k)anot (tak(k)ana) i minhagim (minhag). Poza tym, ponieważ Talmud przekazuje liczne dyskusje teoretyczne i pozostawia wiele kwestii nie zamkniętych praktycznymi konkluzjami, w ciągu wieków istniało zapotrzebowanie na nowe interpretacje i rozstrzygnięcia, które byłyby przewodnikiem dla wyznawców judaizmu. Przyjmowały one formę kodyfikacji Prawa. Do grona najważniejszych kodyfikatorów, działających od okresu gaonów, należeli m.in.: Saadia ben Josef; Hai ben Szerira; I. ben J. ha-Kohen Alfasi; Aszer ben Jechiel; Eleazar ben Jehuda ben Kalonymos z Wormacji; Eliezer ben Natan z Metzu; Majmonides; Aaron ha-Lewi z Barcelony; Juda ben Barzilaj; Abraham ben Izaak z Narbony; Jaakow ben Aszer; J. ben E. Karo; M. Isserles; Izrael ben Szmuel Askenazi ze Szkłowa; A. ben J.M. Dancig; J.M. ha-Lewi Epsztajn; Izrael Meir ha-Kohen. Odrębną gałęzią literatury rabinicznej, a zarazem również rodzajem praktycznego przewodnika po h., są responsy. Rozwój h. w swych dziejach natrafił na poważniejszy opór ze strony saduceuszy, a później karaimów. Swego rodzaju odgłosem antyhalachicznych wystąpień był ruch judaizmu reformowanego, który od XIX w. podnosi hasło zwalczania „wynaturzeń” tradycji halachicznej. (Zob. też: halacha synajska; Halachot g(e)dolot; Halachot p(e)sukot; pos(e)kim; Sefer ha-halachot).