parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

karaimi

karaimi

karaici (hebr. karaim = czytający, od kara = czytać, recytować; określenie to było również interpretowane, jako „ludzie pisma” hebr. bne(j) mikra, „nawołujący” lub „oderwani”, „odszczepieni”; jid. kroim) – lud pochodzenia tureckiego, wyznający judaizm w wersji bazującej na ST, szczególnie na Torze Pisanej, odrzucający natomiast Torę Ustną, a więc Talmud i późniejszą literaturę rabiniczną. Naczelną zasadą karaimizmu jest rygorystyczne przestrzeganie przepisów religijnych, zawartych w Torze. K., pod wpływem islamu, wyodrębnili się jako grupa religijna w VIII w. na terenie dzisiejszego Iraku, w opozycji do krystalizującego się wówczas judaizmu rabinicznego. Pierwotnie – od imienia swego założyciela, Anana ben Dawida z Basry, zwani byli ananitami. W VIII-X w. karaimizm upowszechnił się w Mezopotamii, Syrii, Persji, Bizancjum i północnej Afryce. K. byli zwalczani przez wielu ortodoksyjnych rabinów, m.in. przez Majmonidesa. Zdaniem części badaczy, k. byli wyznawcy judaizmu w państwie Chazarów. U schyłku XIV w. Książę Witold osiedlił w Wielkim Księstwie Litewskim k. pochodzących z Krymu. Główne skupiska k. znajdowały się w Trokach (posiadających od 1441 prawa magdeburskie), Poniewieżu, Łucku, Haliczu, Wilnie oraz we Lwowie. W okresie staropolskim k. ponosili takie same ciężary na rzecz Rzeczpospolitej, jak żydzi i świadczyli swe zobowiązania wspólnie z nimi. Podczas powstania Chmielnickiego, podobnie jak żydzi, byli prześladowani przez Kozaków. Wiodącą rolę w życiu religijnym i naukowym k. odgrywała gmina w Trokach, gdzie działali m.in.: polemista Izaak ben Abraham z Trok oraz Jedidja Salomon ben Aaron Troki, żyjący na przeł. XVII/XVIII w., autor religijnego kodeksu karaimizmu Apirjon assa lo oraz prac polemizujących z teologami chrześcijańskimi i rabanitami. Inni wybitni uczeni k. to: Mordechaj ben Nis(s)an ha-Zak(k)en, który w pocz. XVIII w., na życzenie króla szwedzkiego Karola XII, napisał pracę o dziejach i religii k. pt. Lewusz malchut (hebr., Szata królewska); oraz Symcha Izaak ben Mojżesz Łucki (koniec XVIII w. – 1776), znawca literatury kabalistycznej, autor licznych prac bibliograficznych i historycznych (m.in. Orach cad(d)ikim; hebr., Droga sprawiedliwych). W 1795 władze carskie zróżnicowały pozycję prawną k. i żydów, chcąc wzmocnić dzielący ich antagonizm. W 1827 k. krymscy, a w 1828 k. litewscy i wołyńscy zostali zwolnieni z obowiązku służby wojskowej. W 1840 zrównano ich w prawach z muzułmanami i podzielono na dwie diecezje, na których czele znajdowali się chachamowie, rezydujący w Fedozji (Krym) i w Trokach. W 1863 k. zostali zrównani w prawach z innymi mieszkańcami imperium rosyjskiego. Najwybitniejszym badaczem karaimizmu w XIX w. był Abraham ben Samuel Firkowicz, aczkolwiek wprowadził on do literatury wiele fałszerstw i nieudokumentowanych hipotez. W początkach XX w. liczbę k. na świecie szacowano na ok. 12 tys., z czego ok. 10 tys. w Rosji. W 1913-1914 ukazywało się w Wilnie karaimskie pismo, wydawane w języku rosyjskim „Karaimskoje Słowo”, a od 1924 – tamże, „Myśl Karaimska”. W Polsce w okresie międzywojennym gminy k. istniały w Łucku, Haliczu, Trokach i w Wilnie, a liczba k. sięgała 2 tysięcy (1932). W okresie II wojny światowej k. uniknęli masowych prześladowań, ponieważ hitlerowcy uważali ich za „rasowo” odmiennych od Żydów. Obecną liczbę k. szacuje się na 10 do 20 tys. osób, głównie na Litwie, Ukrainie, w Turcji, Egipcie, Francji, Stanach Zjedn., Izraelu i w Polsce. K. w Polsce tworzą Karaimski Związek Religijny z siedzibą w Warszawie, a gminy w Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku w 1991 skupiały ok. 200 wiernych. Na czele Związku stoi chacham (w 1996 był wakat), a poszczególnym gminom przewodniczą chazzani, mający za pomocników szamaszów (obaj są wybierani przez wiernych). Zgromadzenia modlitewne odbywają się w domach prywatnych; cmentarz k. w Warszawie jest jedynym czynnym cmentarzem karaimskim w Europie. Język karaimski należy do zachodniej grupy języków tureckich i dzieli się na odmianę wschodnią (krymską) i zachodnią, występującą w postaci dialektów trockiego i łuckiego (halickiego). Literatura religijna i świecka w tym języku była pierwotnie zapisywana alfabetem hebrajskim, natomiast współcześnie – alfabetem łacińskim lub cyrylicą. (Zob. też: nasi; Poznański Samuel Abraham; saduceusze)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]