parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

tan(n)aici

tan(n)aici

(hebr. tan(n)aim, od aram. tan(n)a = nauczać; jid. tanojim) – określenie stosowane dla pięciu (lub sześciu) generacji uczonych i nauczycieli Tory, działających od ok. 20 do ok. 200 n.e., począwszy od uczniów Hillela ISzammaja, aż do Jehudy ha-Nasiego i jego współczesnych, od których pochodzą różne wypowiedzi, znajdujące się w MisznieBarajcie. Pośród najstarszych najważniejszymi byli: Gamaliel IJochanan ben Zak(k)aj. Zadaniem t., działających po upadku Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.), było ocalenie i zachowanie religii poprzez kontynuowanie studiów nad Prawem, a także przez uporządkowanie i systematyzację całej dotychczasowej spuścizny literackiej. Zgodnie z tradycją, pod koniec oblężenia Jerozolimy Jochanan ben Zakaj uzyskał od Wespazjana zgodę na założenie akademii talmudycznej w Jawne (akademia w Jawne), które wkrótce stało się ośrodkiem religijnym, kulturalnym i politycznym. Drugim takim centrum była Lydda, trzecim – Seforis. Uczeni skupieni w akademii wokół Jochanana, utworzyli sanhedryn, wzorowany na dawnym Sanhedrynie Wielkim. Miał on decydujący autorytet w kwestiach teoretycznych; jego głównym celem było zachowanie jedności judaizmu oraz utrzymanie w rękach Żydów sądownictwa, by ograniczyć w ten sposób do minimum ingerencję Rzymian w wewnętrzne sprawy żydowskie. Tak więc po upadku Świątyni duchowymi i politycznymi przywódcami narodu stali się uczeni, którzy rozpoczęli dzieło kodyfikacji i systematyzacji ksiąg świętych; ustanowili kanon Biblii Hebrajskiej, ustalając obowiązujące teksty ksiąg świętych i odrzucając księgi apokryficzne (apokryfy i pseudoepigrafy). Zapoczątkowali też prace nad systematyzacją Prawa Ustnego. Część t., zaliczanych do drugiej i trzeciej generacji (Gamaliel II, Eleazar ben Azaria, Eliezer ben Hyrkanos, Jehoszua ben Chananja, Akiwa, Iszmael ben Elisza), była świadkami, a zarazem uczestnikami powstania Bar Kochby (132-135 n.e.). Wskutek represji, które nastąpiły po jego upadku, tysiące Żydów zginęły lub trafiły do niewoli; wśród nich było wielu uczonych. Rzymianie surowo zakazali Żydom studiowania Tory, upatrując w niej źródło siły ludu w walce o niezawisłość. T. zmuszeni byli odtąd żyć w rozproszeniu i ukryciu. Mimo prześladowań, nie zaprzestali jednak nauczania, choć nawet za przechowywanie zwojów Tory groziła kara śmierci. Obawiano się, że w tych warunkach dorobek poprzednich pokoleń ulegnie całkowitemu zniszczeniu i popadnie w niepamięć. Kiedy więc tylko nieco zelżały represje, zwołano synod wszystkich pozostałych przy życiu uczonych. Pierwsze takie zgromadzenie odbyło się ok. 140-145 n.e. w Usza (Dolna Galilea). Uczestniczący w nim t. rozesłali posłańców z wieścią, że każdy kto się wcześniej uczył może do Usza przybyć i nauczać, a ci którzy dotychczas nie uczyli się, mogą tu podjąć studia. Wielu uczonych i uczniów przybyło na to wezwanie. Nowy ośrodek nauki, jakim początkowo było Usza, a następnie Seforis i Tyberiada, zastąpił dawne centrum religijne w Jawne. Tu też przeniósł swą siedzibę Sanhedryn. W tym nowym odrodzeniu narodowym wiodącą rolę odegrali uczniowie Rabiego Akiwy (Szymon bar Jochaj, Jose ben ChalaftaMeir, studiujący także u rabiego Iszmaela), którzy wraz z rabim Szymonem ben Gamalielem IIJehudą bar Ilajem objęli swą działalnością cały kraj, zakładając w wielu miejscowościach szkoły religijnej o charakterze elementarnym. Kontynuowano też wcześniej podjęte prace, związane z gromadzeniem i porządkowaniem tradycji ustnej. Kierownik każdej uczelni mógł wybrać z bogatej tradycji najbardziej odpowiadającą mu wersję interpretacji Prawa; czasem dodawał do niej własne opinie i przemyślenia. W ten sposób powstało wiele wersji Miszny. Naukę Prawa kontynuowali t. również w diasporze; znaczna ich grupa działała w Babilonii (szkoły w Huzal i Nisibis). Większość z nich jednak wkrótce po złagodzeniu rzymskich represji powróciła do kraju i tylko nieliczni pozostali na emigracji. Część znalazła dla siebie oparcie w akademiach Sury i Pumbedity. Ich prace miały charakter podobny do tych, które prowadzono w Palestynie. Celem ich było zachowanie i utrwalenie wielowiekowej tradycji poprzednich pokoleń. Za jedną z ważniejszych postaci wśród t. ostatnich dwóch pokoleń uchodzi Jehuda ha-Nasi (II/III w.), uważany za głównego kodyfikatora Miszny. Po ukończeniu prac związanych z jej redakcją uczeni przystąpili do systematyzacji tej części tradycji ustnej, która do niej nie weszła. Dziełem ich była ostateczna redakcja Tosefty. Do dorobku t. zalicza się także Barajtę i wiele midraszy; np. Mechiltę, Sifra, Sifre(j). W III i IV w., tj. w okresie postmisznaickim prace t. kontynuowali uczeni zw. amoraitami. Zasługi t. nie ograniczają się tylko do ocalenia i utrwalenia tradycji ustnej judaizmu. Działalność ich miała także ogromne znaczenie dla ogólnego rozwoju kultury społeczności żydowskiej; w tym szczególnie nauki i kultu synagogalnego. Ich dziełem było również stworzenie systemu edukacji elementarnej, poprzez założenie sieci publicznych szkół religijnych oraz wprowadzenie obowiązku szkolnego, a także obowiązku utrzymywania przez gminy nauczycieli, jak również dbania o edukację sierot i dzieci pozostających bez opieki. (Zob. też: ab(b)a; Akwila; Brurija; Chij(j)a ben Raba; Elisza ben Awuja; Eleazar ben Jose ben Chalafta; Jochanan [Jochanan ben Nuri; Jochanan ha-Sandlar]; Natan; Pinchas ben Jair; saboraici; Szymon ben Az(z)aj; Szymon ben Gamaliel I; Tarfon; oraz: Albeck Henoch; Albeck Szalom; Dziesięciu Męczenników; Rabinowicz Aleksander Zyskind; Seder ha-dorot; Sifre(j) Zuta; Sifte(j) jeszenim; Weiss Abraham)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]