parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Tory (Tory; Prawa) studiowanie

Tory (Tory; Prawa) studiowanie

– jeden z podstawowych nakazów judaizmu, obowiązujący Żyda od najmłodszych lat. Według midraszu Mojżesz, wstąpiwszy na górę Synaj, przez 40 dni i nocy studiował Prawo, co stanowiło pouczenie dla synów Izraela, że właśnie tak powinni czynić, gdyż w Prawie znajduje się wszystko. Ponieważ zaś Mojżesz nie potrafił zapamiętać wszystkiego, Stwórca wypisał Tablice Dziesięciorga Przykazań, na których – pomiędzy wersami – umieścił również sześćset trzynaście nakazów i zakazów (por. halacha synajska). Bóg także pozwolił Mojżeszowi uczestniczyć w szkole Rabiego Akiwy. Prorok jednak nie rozpoznał w nim otrzymanego od Stwórcy Prawa; dowiedział się, że żaden człowiek nie może poznać od razu wszystkich jego znaczeń, bowiem dopiero w przyszłości bedą one stopniowo odkrywane. Pan też nakazał Jozuemu: „Niech ta Księga Prawa będzie zawsze na twych ustach: rozważaj ją w dzień i w nocy, abyś ściśle spełniał wszystko, co w niej jest napisane, bo tylko wtedy powiedzie ci się i okaże się twoja roztropność” (Joz 1,8). Interpretowano to jako nakaz poświęcania całego czasu, jakim dysponuje człowiek, na studiowanie Tory. Błogosławieństwo Boga za to, że dał ludziom przykazanie T.s. pojawia się w codziennej modlitwie (bezpośrednio poprzedza ono recytację Szma zarówno podczas modłów porannych [szacharit], jak i wieczornych [maariw]). Już pod koniec okresu Pierwszej Świątyni lewici prowadzili systematyczne nauczanie ludu słów Tory, co zostało im nakazane przez Mojżesza w udzielonym przez niego błogosławieństwie (Pwt 33,10). Po powrocie Judejczyków z niewoli babilońskiej Ezdrasz wprowadził obyczaj regularnego publicznego czytanie Tory; zgodnie z tradycją odbywało się ono w każdy poniedziałek i czwartek, gdy lud gromadził się na lokalnych targowiskach (por. też kalendarz żydowski). W związku z tym wkrótce pojawiła się grupa soferim i uczonych, którzy pochodzili spoza kręgów kapłańskich. Jednak do czasu zburzenia przez Rzymian Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.) najważniejszym aktem religijnym było składanie ofiar. Kiedy jednak stało się to niemożliwe, T.s., a potem także innych tekstów religijnych (BibliiTalmudu, midraszy, literatury rabinicznej) oraz codzienne odmawianie modlitw zastąpiło składanie ofiar; zdaniem wielu autorytetów nawet przewyższało je. Każdy Żyd traktował zatem T.s. jako służbę Bożą. Zgodnie z tradycją przywrócenie kultu ofiarnego ma nastąpić dopiero w czasach mesjańskich, natomiast T.s. będzie kontynuowane w raju (por. Akademia na Wysokościach). W kulturze i religii żydowskiej obowiązek nauczania dzieci spada na rodziców (według tradycji [Szabat 119,2]), zburzenie Jerozolimy nastąpiło tylko dlatego, że nie istniała wówczas dostateczna liczba szkół religijnych). W Biblii czterokrotnie wspomina się o odpowiedzialności ojców za opowiadanie dzieciom o wyjściu Żydów z Egiptu (Wj 10,2; 13,8,14; Pwt 6, 20–21). Chłopcy rozpoczynali poznawanie Tory w chederach lub talmud-torach w wieku 3–5 lat, bowiem „w wieku pięciu lat mężczyzna winien zaczynać naukę Tory, w dziesiątym roku naukę Miszny [...], w piętnastym naukę Talmudu” (Pirke(j) Awot 5, 21). System bezpłatnego nauczania został wprowadzony w Palestynie już pod koniec III w. p.n.e., zaś w I w. p.n.e. wprowadzono obowiązek szkolny (dotyczył on tylko chłopców; stało się to dzięki rabiemu Szymonowi ben Szetach). Po zburzeniu Świątyni naukę pisania i czytania po hebrajsku uważano za akt religijny. W kręgu kultury aszkenazyjskiej wnuk Rasziego, Jaakow ben Meir Tam, zw. Rabe(j)nu TAM (1100–1171), dbając o T.s., zalecił gminom wypłacanie (lub subsydiowanie) nauczycielom pensji; w Nadrenii stało się to praktyką ok. 1220 r. Koszty utrzymania szkół gminnych często przyjmowały na siebie specjalnie tworzone w tym celu bractwa (najstarszy statut takiego bractwa o nazwie Talmud-Tora [hebr., Nauczanie Tory] i jeden z najstarszych, lub wręcz najstarszy w dziejach Diaspory, pochodzi z Krakowa z 1551. Zawiera on nie tylko szczegóły dotyczące funkcjonowania bractwa, ale również działania i programu szkoły). Jednak w religii mojżeszowej obowiązek T.s. nie spoczywa tylko na dzieciach, ale także na dorosłych, którzy nigdy nie powinni tracić kontaktu ze Słowem Bożym. Traktat talmudyczny Pirke Awot przytacza liczne wypowiedzi wielu autorytetów na ten temat. Według Majmonidesa „wśród wszystkich przykazań nie ma ani jednego, które by posiadało równą doniosłość, co nakaz nauczania Tory. Przeciwnie – nauka Tory ma tę samą doniosłość, jaką posiadają wszystkie inne nakazy razem wzięte, ponieważ nauczanie przykazań doprowadza do ich wypełniania”. Nauka (studiowanie oraz nauczanie) Tory zajmowała więc w kulturze żydowskiej bardzo ważne miejsce; wokół niej toczyło się życie. Najbardziej szanowani przez wieki byli nie – jak w kulturze europejskiej – mężni rycerze, wojownicy, ale mędrcy znający Prawo, uczeni. (Por. np.: am ha-arec; bachur; chacham; jesziwa; matmid; Prawo Mojżeszowe, proste Jidn; Simchat Tora, szejne Jidn, tik(k)un chacot).

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]