parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

talmud-tora

talmud-tora

Talmud-Tora (hebr., nauczanie Tory; jid. talmetojre) – pojęcie używane w dwóch podstawowych znaczeniach: 1. nazwa religijnej szkoły elementarnej, przeznaczonej dla dzieci najuboższych rodziców, a także dla sierot, których nie stać było na opłacenie nauki u prywatnych nauczycieli (por. mełamed). T.-t. działały najczęściej przy synagogach bądź w wynajmowanych pomieszczeniach albo w prywatnych mieszkaniach nauczycieli, rzadziej zaś – i raczej dopiero w okresie nowożytnym – posiadały własne lokale albo budynki. Szkółki te pierwotnie były publicznymi chederami, w których nauka była bezpłatna, a zatrudnieni tam mełamedzi byli opłacani najczęściej z funduszy gminnych bądź organizacji dobroczynnych (por. dobroczynność). Stosowano w nich w zasadzie te same metody i program nauczania, co w chederach. Nadzór nad t.-t. sprawowała gmina lub utrzymujące je bractwo (por. 2.); jednak ze względu na fakt, że były one instytucjami o charakterze religijnym, funkcje „inspektorów” (nadzorujących) zazwyczaj sprawowali rabini (w gminnych t.-t. – członkowie rabinatu). Prądy modernizacyjne, zainicjowane przez zwolenników haskali, oraz dążenia do emancypacji i asymilacji, a także ruch odrodzenia narodowego, z natury rzeczy w pierwszym rzędzie dotarły do t.-t., poprzez wprowadzanie do niektórych z nich przedmiotów zw. świeckimi (w różnym wymiarze, w zależności od osoby, która sprawowała pieczę nad daną placówką). W Warszawie w 1858, tj. za czasów urzędowania rabina D.B. Meiselsa, za zezwoleniem władz, mimo sprzeciwu części ludności zachowawczej, do dwóch istniejących t.-t. wprowadzono naukę kaligrafii hebrajskiej, czytania i pisania w języku hebrajskim, początków pisania i czytania w języku polskim oraz rachunków. W ten sposób, pozostając nadal placówkami religijnymi, zyskiwały one charakter szkół publicznych. Nazwę t.-t. nosiła też płatna szkoła religijna, działająca z przerwami od 1858 przy reformowanej synagodze przy ul. Daniłowiczowskiej (por. judaizm reformowany), prowadzona przez kaznodzieję, M. Jastrowa. W okresie tzw. reżimu asymilatorów (od 1871), po przyjęciu przez władze zaborcze ostrego kursu rusyfikacyjnego w szkolnictwie w Królestwie Polskim, szkoły gminne tego typu zostały gruntownie zreformowane (przez pewien czas były jedynymi publicznymi placówkami oświatowymi, w których nauczano języka polskiego). Pierwsza jidyszystyczna t.-t. rozpoczęła działalność w Warszawie dopiero w 1912. Na ziemiach polskich pojawiły się również dużo później niż na Zachodzie t.-t. dla dziewcząt (pierwszą otwarto w Rzymie już w 1745). Pod koniec XIX w. w unowocześnionych t.-t. wprowadzano niekiedy opłaty za naukę (czasem dość wysokie), co było elementem zmiany charakteru tych placówek edukacyjnych. Tworzyły je także nowoczesne organizacje społeczno-kulturowe, np. na ziemiach wcielonych do Cesarstwa Rosyjskiego Towarzystwo Upowszechniania Oświaty pośród Żydów w Rosji w 1910 subsydiowało 38 placówek sumą ok. 24 tys. rubli. Wprowadzanie wszystkich tych innowacji spotykało się z oporem i protestami ortodoksów, w wypadku gminnych t.-t.- najczęściej reprezentowanych przez członków rabinatów. Wiele tego typu szkół, zwłaszcza w mniejszych ośrodkach, zachowało też tradycyjny kształt do 1939. W okresie międzywojennym t.-t. wspierała organizacja edukacyjna Chorew, powiązana z Agudą. W roku szkolnym 1934/1935 do prowadzonych przez nią t.-t. uczęszczało ogółem 43 028 uczniów. W okresie Holokaustu w gettach t.-t. działały nielegalnie, stanowiąc ważne ogniwo podziemnego życia rel. (por. getta w okresie Holokaustu). Po wojnie początkowo nastąpił rozwój szkolnictwa religijnego; w 1946 istniało 36 t.-t. Po pogromie kieleckim i emigracji większości ortodoksów zaczęło ono zamierać (por. emigracja Żydów z Polski). 2. T.-T. – nazwa bractwa (stowarzyszenia) religijnego, zajmującego się utrzymywaniem szkoły dla dzieci najuboższych rodziców, których nie stać było na opłacenie nauki u mełamedów, a także dla sierot (np. w Warszawie przed I wojną światową istniały m.in.: Towarzystwo Opieki nad Biednymi Dziećmi i Sierotami m. Warszawy „Talmud Tora Or” [Szkoła Talmudyczna „Światło”]; Towarzystwo Niesienia Pomocy Biednym Dzieciom i Sierotom Żydowskim „Talmud Tora de-Szar ha-Barzel” [Szkoła Talmudyczna przy Żelaznej Bramie]). Bractwa takie w praktyce mogły istnieć tylko w większych gminach. Podstawą funkcjonowania tych instytucji był nakaz religijny realizacji powszechności nauczania; Ben Sira pod koniec III w. p.n.e. wprowadził bezpłatne nauczanie, zaś Szymon ben Szetach w I w. p.n.e. – system szkolnictwa gminnego; a w kręgu kultury aszkenazyjskiej – wnuk Rasziego, Jaakow ben Meir TAM, w XII w. zalecił gminom wypłacać bądź subsydiować pensje nauczycieli, co stało się praktyką w Nadrenii ok. 1220. Bractwa T.-T. przejmowały te obowiązki, ciążące na całej społeczności żydowskiej, sprawowane za pośrednictwem gmin – ich wydziały dobroczynności lub specjalnych wydziałów szkolnych. Mogły też uzupełniać działania w tym zakresie, podejmowane przez kahały. Najstarszy statut takiego bractwa i jeden z najstarszych (bądź nawet wręcz najstarszy) w dziejach diaspory, pochodzi z Krakowa z 1551. Zawiera on nie tylko szczegóły dotyczące funkcjonowania bractwa, ale również działania i programu szkoły. (Zob. też: tan(n)aici; Tory studiowanie)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]