jesziwa

jesziwa

(hebr., posiedzenie, przebywanie, siedzenie; jid. jeszywe); jeszywa; jeszybot – uczelnia talmudyczna przeznaczona dla absolwentów chederów lub szkół, zwanych talmud-torami, w której pobierali naukę nieżonaci chłopcy w wieku od kilkunastu (ok. 13–14) do dwudziestu kilku lat. Program nauczania obejmował studiowanie Talmudu oraz komentującej i kodyfikującej go literatury rabinicznej, a wiodącą metodą dociekań naukowych najczęściej był pilpul. J. stanowiły kontynuację tradycji dawnych akademii talmudycznych w Palestynie i Babilonii (zob. też akademia w Jawne). W północnej Afryce i Hiszpanii pierwsze j. powstały w VIII w. W Niemczech najstarsze tego typu uczelnie funkcjonowały w Moguncji i w Wormacji, a w XII–XIII w. wielką popularność zdobyły j. w Spirze, Regensburgu, Bonn, Kolonii, Norymberdze i Würzburgu. Pierwsze wzmianki o j. w Pradze pochodzą z XII w., ale wysoki poziom nauczania osiągnięto w nich dopiero w XV w. Najstarszą tego typu uczelnię w Polsce założył w 1509 Jakub Polak w Krakowie. Jego uczeń, Sz. Szachna, w 1518 utworzył sławną w całej Europie j. w Lublinie, która w 1567 otrzymała od króla Zygmunta II Augusta przywileje podobne do tych, jakie miały chrześcijańskie akademie, a kierujący nią S. Luria otrzymał tytuł rektora, przysługujący również jego następcom. Po 1592 Joszua ben Aleksander ha-Kohen Falk założył j. we Lwowie. W 1623 Sejm Żydów Litewskich zobowiązał każdą gminę żydowską, posiadającą rabina, do utrzymywania j., ale uczelnie litew. (w Brześciu, Pińsku i Słucku) nigdy nie osiągnęły poziomu j. w Koronie. W XVII–XVIII w. w większości gmin żydowskich w Rzeczypospolitej istniały już tego typu uczelnie; rosz jesziwa każdej z nich prowadził wykłady i przewodniczył egzaminom, a nauką w poszczególnych grupach kierowali jego pomocnicy (por. szkolnik). Gmina lub najbogatsi obywatele zapewniali studentom pomoc materialną (M. Isserles nawet sam ich utrzymywał). Fundusze na utrzymanie j. zbierali specjalni emisariusze lub wędrowni kaznodzieje. Letnie jarmarki w Jarosławiu i Zasławiu oraz zimowe we Lwowie i Lublinie były zarazem zjazdami rektorów i studentów, służyły wymianie wiadomości i doświadczeń. Klęski wojenne w poł. XVII w. spowodowały emigrację uczonych żydowskich z Rzeczpospolitej na zachód i utworzenie wielu nowych j. w Niemczech. W 1802 uczniowie Gaona z Wilna założyli jesziwę w Wołożynie; zerwano w niej z tradycją stosowania pilpulu. W XIX w. rozwijały się również j. chasydzkie (np. w Lubawiczach było ok. 400 uczniów). Izolowały one studentów od przemian, dokonujących się w społeczności żydowskiej. U schyłku XIX w. do programu nauczania w j. zaczęto wprowadzać gruntowne studia hebraistyczne i biblijne oraz przedmioty świeckie. Zreformowane j. powstały w 1905 w Lidzie i Odessie. W 1930 założono, cieszącą się wielką sławą, Jesziwę Mędrców Lublina. Obecnie j. istnieją w skupiskach ludności ortodoksyjnej i chasydzkiej, głównie w Stanach Zjednoczonych i Izraelu. (Zob. też: bachur; Be(j)t Josef; dynastia cadyków z Bobowej; Hurwic Josef Josł; jesziwa w Mirze; jesziwa w Słobodce; jesziwa w Telcu; Akademia na Wysokościach; Metiwta; Szapiro Kalonymus Kalman; Tory studiowanie)