Zugot

Zugot

(aram., Pary) – określenie odnoszące się do pięciu par uczonych, dzięki którym przetrwało Prawo Ustne (hebr. Tora sze-be-al pe; por. Tora); to właśnie oni w niezwykle trudnych okolicznościach byli jego strażnikami i przekazali je następnym pokoleniom. Ich działalność zapewniła ciągłość tradycji między okresem powstania Machabeuszy a czasami tan(n)aitów. Imiona owych dziesięciu uczonych wymienione są na początku traktatu talmudycznego Pirke(j) Awot (1,4-15). Każda para była sobie współczesna. Zgodnie z tradycją, pierwszy uczony w parze pełnił funkcję przewodniczącego sanhedrynu i duchowego przywódcy narodu ( nasi), drugi zaś był jego zastępcą, a zarazem przewodniczącego trybunału ( aw be(j)t-din). Pierwszą parę stanowili: Jose ben Joezer z Ceredy (II w. p.n.e.), „pobożny wśród kapłanów” i Jose ben Jochanan z Jerozolimy (II w. p.n.e.); działali w czasach panowania Antiocha IV Epifanesa (175-163 p.n.e.). Obaj uczeni wiedli ze sobą spory w związku z ceremoniałem zwanym smicha jad, związanym ze składaniem ofiary ze zwierząt w dni świąteczne. Przypisuje się im wprowadzenie przepisów dotyczących nieczystości rytualnej naczyń szklanych (por. czystość rytualna). Pierwszy z nich miał zginąć za sprawą arcykapłana Alkimusa, razem z wieloma innymi uczonymi. Jego śmierć – zgodnie z tradycją – uważana jest za początek kryzysu w historii szkół ( akademie talmudyczne). Drugą parę tworzyli: Jehoszua ben Perachja (II w. p.n.e.) i Nitaj (Mat(t)aj) z Arbeli (II w. p.n.e.). Pierwszy był przew. sanhedrynu; podczas prześladowania faryzeuszy przez Jana Hyrkana I został usunięty z tego stanowiska. Zbiegł wówczas do Aleksandrii, skąd wezwano go z powrotem, gdy tylko prześladowania ustały. O Nitaju wiemy mniej; w jego wypowiedziach odnajdujemy ślady sporów, jakie wówczas toczyli faryzeusze z saduceuszami. Trzecią parę stanowili: Jehuda ben Tabbaj i Szymon ben Szetach, żyjący na przełomie II i I w. p.n.e. Pierwszy z nich prawdopodobnie nie należał do ugrupowania faryzeuszy, zaś drugi przewodził im w walce z dynastią hasmonejską (Hasmoneusze). Obaj działali pod koniec panowania Aleksandra Janneusza (103-76 p.n.e.) i za czasów Aleksandry Salome (76-67 p.n.e.), na którą Szymon miał mieć ogromny wpływ. Niektórzy uczeni utrzymywali nawet, że był on bratem królowej. Późniejsza tradycja właśnie jemu przypisywała wielkie zasługi w zachowaniu powagi Tory i niedopuszczeniu do zniszczenia świata, a także wniesienie bardzo istotnych przepisów do tradycji ustnej. Miały one dotyczyć zobowiązań finansowych małżonków względem siebie, wprowadzenia obowiązku posyłania dzieci (tj. chłopców) do szkół, a także nieczystości przedmiotów wykonanych z metalu. Czwartą parę tworzyli: Szemajasz i Awtaljon (z I w. p.n.e.), którzy przewodzili faryzeuszom w pocz. panowania Heroda I Wielkiego (37-4 p.n.e.) i wywodzili się z prozelitów. Niekiedy nazywano ich „Starszymi w Torze” (hebr. Zikne(j) be-Tora), a o Szemajaszu powiadano, że był „wielki zarówno jako uczony, jak i komentator Prawa”. Ostatnią parę stanowili: Hillel, zw. Starszym lub Babilończykiem, i jego adwersarz Szammaj, których działalność przypadła na czasy panowania Heroda I i bezpośrednio po nim.