parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(73-4 p.n.e. Jerycho) – król Judei (37-4 p.n.e.), sprzymierzony z Rzymem, rządzący autonomicznie, zwolniony z obowiązku płacenia daniny, podlegający jednak Rzymowi w sprawach polityki zagranicznej, zobowiązany do dostarczania cesarzowi posiłków wojskowych podczas wojen; syn Antypatra Idumejczyka, zarządcy na dworze arcykapłana Jana Hyrkana II. Ożeniony był z dziesięcioma kobietami; m.in. z księżniczką hasmonejską Mariamme (por. Hasmoneusze), którą darzył wielkim uczuciem i z zazdrości sam skazał ją na śmierć (podobnie jak swego syna, Antypatra). Wiosną 30 n.e. H. I W. zatwierdzony został przez cesarza Oktawiana jako król Żydów; odzyskał ziemie wcześniej odstąpione Kleopatrze, okręg Jerycha, na wybrzeżu Gazę i jeszcze kilka innych miast, ponadto Gadarę, Hippos i Samarię. Powróciwszy do Jerozolimy, polecił zamordować większość swych żydowskich przeciwników, będących zwolennikami obalonej dynastii hasmonejskiej, którzy w dużej mierze wywodzili się spośród ugrupowania saduceuszy i zasiadali w sanhedrynie. ( Faryzeusze, dzięki dwóm swoim przywódcom, Polionowi i Samei, którzy mieli pewne zasługi wobec H. I W.- uniknęli losu współbraci.) H. I W. był wielkim budowniczym; wzniósł wiele świątyń (dla cesarza Augusta), budował i umacniał miasta; m.in. odbudował Samarię, portowe miasto Turris Stratonis; w Jerozolimie zbudował dla siebie pałac-twierdzę oraz twierdzę Antonia; wznosił budowle użyteczności publicznej; amfiteatry, gimnazjony, teatry, hipodromy. Podjął nawet decyzję odbudowania Świątyni Jerozolimskiej, w sposób zgodny z zasadami religii żydowskiej. Prace nad tym dziełem rozpoczęto w 20/19 p.n.e., a zakończono po niespełna 10 latach, ale wykańczanie budowli przeciągnęło się do 63 n.e. (w 70 n.e. Świątynia została ponownie zburzona.) Monarcha nie zjednał sobie jednak tym gestem żydowskich poddanych. Pod koniec życia jego królestwo obejmowało Idumeę, Judeę, Samarię, pas przybrzeżnej równiny, aż do Cezarei, Galileę, Pereę oraz tereny na północy i wschodzie od Jeziora Genezaret. Czując zbliżającą się śmierć, H. I W. zarządził, by sprowadzono do Jerozolimy najwybitniejszych uczonych żydowskich, następnie wydał rozkazał uwięzienia ich w hipodromie i zamordowania tuż po jego śmierci, by lud żydowski w dniach żałoby po nim miał powód do płaczu. Zarządzenie to jednak nie zostało wykonane.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.