parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

bractwo

bractwo

(hebr. chewra, l.mn. chewrot; jid. chewre, l.mn. chewres) – stowarzyszenie rel igijne, mające za cel dobroczynność bądź rozwój duchowy swych członków. Ukształtowana w procesie dziejowym struktura funkcjonalna b. była oparta na zasadach demokratycznych, a szczegółowo jego konstytucję regulował statut. Do b. mogli należeć wszyscy członkowie wspólnoty (także kobiety i osoby małoletnie). Struktura wewnętrzna społeczności b. była dwustopniowa: chawerim (hebr., towarzysze) i szamaszim (hebr., służący; szames). Do realizacji swych celów b. używało środków pochodzących ze składek członków, dobrowolnych ofiar, rozmaitych zbiórek oraz innych źródeł. Zarządcą b. był gabaj , wybierany przeważnie na rok. W niektórych wypadkach dokonywano elekcji kilku (nie więcej niż trzech) gabajim i wówczas sprawujący okresowo kierownictwo gabaj nosił miano parnas ha-chodesz (hebr., „przewodniczący miesięczny”; por.: burmistrz kahalny; parnas). Statuty b. często przewidywały też istnienie kontrolera wydatków, który w tym wypadku decydował o nich wraz z gabajem, oraz osoby prowadzącej bracki pinkas. B. obchodziły swe święto piętnastego dnia kislew; po modłach w synagodze ich członkowie gromadzili się na uroczystej uczcie. Stosunki wewnętrzne opierały się na surowej dyscyplinie, którą egzekwowano za pomocą kar (od grzywny aż po wykluczenie ze społeczności b., co wiązało się ze społ. potępieniem). Z tego względu b., cieszące się w społeczności ortodok. wielkim prestiżem, stawały się niejednokrotnie główną siłą oporu przeciw prądom sekularyzacyjnym w kulturze żydowskiej, zwłaszcza od pojawienia się wpływów haskali. Dzieje tej instytucji są nierozerwalnie związane z historią gminy żydowskiej. Wiele dziedzin aktywności późniejszych b., szczególnie w dziedzinie dobroczynności, już w starożytności podejmowały synagogi. Równocześnie najdawniejsze i najważniejsze b., tj. bractwo pogrzebowe – było utożsamiane z gminą i w istocie spełniało pierwotnie większość funkcji społecznych, sprawowanych przez synagogi bądź gminy. Zajmowało się ono bowiem nie tylko – jak w okresie późniejszym – sprawami związanymi z pochówkiem, ale również pomocą biednym, chorym itp. Proces przejmowania przez b. pewnych zadań gminy bądź synagogi dokonał się w średniowieczu, gdy spadające na społeczność żydowską klęski i prześladowania wymusiły intensyfikację działań, zwłaszcza w sferze opieki społecznej. W różnych okresach oraz miejscach relacje między gminą i b. nie były zupełnie jasne, tak że traktowano je niekiedy jak wydziały kahałów. B. stanowiły istotny element samorządu żydowskiego. Rozwijały się niemal całkowicie swobodnie aż do XIX w., kiedy to scentralizowane administracje nowożytnych państw zaczęły obejmować je swą kontrolą (w Rosji pierwsze tego rodzaju regulacje prawne pochodzą z 1835; w Królestwie Polskim, w związku z likwidacją kahałów, zniesiono też w 1822 b. pogrzebowe i inne, lecz w istocie działały one nadal; np. b. pogrzebowe jako „służba pogrzebowa”). Z czasem powstała znaczna liczba różnego rodzaju bractw. B. pogrzebowe, choć utraciło część swych pierwotnych prerogatyw, pozostało aż do II wojny światowej najważniejszą tego typu organizacją, która działała w każdej gminie i cieszyła się – m.in. ze względu na swe funkcje – wielkim mirem w społeczności ortodoksyjnej, mimo że w dużych ośrodkach miejskich część jej zadań przejęły wydziały cmentarne gmin. B. obejmowały swym działaniem rozległe przestrzenie życia społecznego. Trzeba też do nich zaliczyć cechy rzemieślnicze w ich tradycyjnym kształcie (w Polsce aż po XIX w.) i różne organizacje środowiskowe, które – oprócz akcji samopomocowych i samorządowych – prowadziły również synagogi i domy modlitwy (tzw. modlitewnie), organizowały wspólne modły i inne obrządki religijne. (Cechy, które ze względu na zbyt małą liczbę członków nie mogły utrzymywać własnych, oddzielnych modlitewni, posiadały w synagogach własne świeczniki zw. pająkami. Z funduszy cechowych czerpano środki na oświetlenie nimi świątyń w szabasy oraz święta.) W dziedzinie szkolnictwa b. zajmowały się przede wszystkim talmud-torami. Ich zadaniem było nie tylko utrzymywanie szkół, zwłaszcza dla dzieci pochodzących z ubogich rodzin, ale również nadzorowanie procesu nauczania (w tym mełamedów i belfrów) oraz przekazywanych w nich treści. Bardzo rozpowszechnione były b. zajmujące się samokształceniem, a właściwie wspólnymi studiami nad literaturą rabiniczną; ich nazwy były związane z przedmiotem studiów prowadzonych we własnych bądź udostępnianych przez społeczność lokalną be(j)t ha-midraszach, także podczas zbiorowych „sesji” – zwykle w sobotnie popołudnia lub dni większych jarmarków. Do takich b. należały np.: Chewra Misznajot (hebr., Towarzystwo Studiów nad Miszną), Chewra TaNaCh (hebr., Towarzystwo Studiów nad Biblią), Chewra SZAS (hebr., Towarzystwo Studiowania Talmudu), Chewra Chaj(j)e(j) Adam (hebr., Towarzystwo „Życie Człowiecze” – b. studiowania przepisów religijnych, nawiązujące swą nazwą do dzieła A. ben J.M. Danciga, wyd. w 1810). Dodatkowym źródłem dochodów b., które przeznaczano głównie na utrzymanie księgozbioru, bet ha-midraszu bądź modlitewni, były ofiary składane za studia odbyte „w intencji spokoju duszy” zmarłych krewnych donatora. Poza tym istniała znaczna liczba b. poświęcających się działalności charytatywnej; rodzaje owej działalności wynikały przede wszystkim z nakazów talmud., m.in. dotyczyły: opieki nad chorymi (sprawowały je b. noszące nazwy: Bik(k)ur Cholim; Linat ha-Cedek; Ezrat Cholim; Linat ha-Cholim; Miszmeret Cholim); zapewnienia biednym godziwych warunków obchodzenia święta Pesach (por. maot chit(t)im; macówka); świadczenia pomocy biednym dziewczętom albo sierotom, chcącym wyjść za mąż (zbieranie posagu, urządzanie wesela itp.; Hachnasat Kal(l)a); opieki nad biednymi (ogólne stow. charytatywne; Be(j)t-Lechem = hebr., Dom Chleba i Tomche(j) Aniim = hebr., Wspierający Biednych); niesienia pomocy uwięzionym (Tomche(j) Asurim = hebr., Wspierający Więźniów). Wraz z rozwojem prądów sekularyzacyjnych w XIX i XX w. pojawiły się także całkowicie świec. organizacje samopomocowe i charytatywne (np. TOZ). Niektóre z nich bezpośrednio nawiązywały do tradycji b.; np. ruch kas bezprocentowego kredytu ( Gemilut Chasadim i CEKABE). (Zob. też Chesed szel Emet)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]