gemilut chesed
gemilut chesed
Gemilut Chesed (hebr., dobry uczynek, dobroczynność, bezinteresowna pożyczka; jid. g(e)miłes-[gemiłus-]chesed); gemilut chasadim (l.mn., hebr., czyniący miłosierdzie, dobroczynni; jid. gmiłes-chsodim) – określenia odnoszące się do: (1.) jednej z najważniejszych micw w judaizmie oraz (2.) nazwy bractwa bądź społecznej organizacji samopomocowej.
1. W sensie ogólnym – jeden z podstawowych nakazów judaizmu (por. Sześćset trzynaście nakazów i zakazów; dobroczynność), stanowiących – według słów traktatu Pirke(j) Awot (1,2) – jeden z trzech fundamentów świata. W literaturze rabinicznej jego spełnianie jest uważane za jeden z najważniejszy elementów realizowania żydowskiego stylu życia, który – poprzez interpretację słów z Pirkej Awot (1,12,15) – wiązany jest z umiłowaniem pokoju. Pierwotnie pojęcie g.ch. różniło się zakresem znaczeniowym od pojęcia „dobroczynność” (hebr. cedaka), gdyż odnosiło się do wszelkich możliwych form niesienia pomocy, także w postaci służenia własną osobą, a nie wyłącznie pieniędzmi; przy czym chodziło o pomoc udzielaną nie tylko ubogim, ale też bogatym, nie tylko żywym; lecz również umarłym. W tym sensie działanie to miało osobie świadczącej je przynosić zasługę (micwę), uznawaną za wyższą niż w wypadku wsparcia wyłącznie materialnego. Zwyczajowo uważano, że głównymi formami g. ch. były: 1. hachnasat orchim (hebr., gościnność); 2. malbisz arumim (hebr., odziewanie ubogich, tzn. zaopatrywanie biednych w ubiór i obuwie); 3. bik(k)ur cholim; 4. halwajat ha-met (hebr., odprowadzanie zmarłych, tzn. grzebanie zmarłych i uczestniczenie w ich pogrzebach); 5. nichum awelim (hebr., pocieszenie żałobników, tj. pocieszanie osób rozpaczających po zmarłych); 6. pidjon szwujim (hebr., wykup jeńców); 7. hachnasat kal(l)a. Według interpretacji hagad., sam Bóg dał ludzkości przykłady wszystkich wspomnianych rodzajów g.ch.; pojmowanej jako nakaz (prawo), a nie jedynie jako akt dobrej woli. Jeszcze w XVIII w. określenia g.ch. używano jako synonimu, substytutu, ale także oficjalnej nazwy różnego rodzaju bractw, a najczęściej bractwa pogrzebowego (hebr. chewra kadisza), albo jako jego nazwy dodatkowej; oraz bractw sprawujących opiekę nad chorymi (por. Bik(k)ur Cholim). W średniowieczu stopniowo dokonała się zmiana zakresu znaczeniowego pojęcia, które ostatecznie zostało sprowadzone do pożyczania bezinteresownie pieniędzy (tj. udzielania bezprocentowych bądź bezzwrotnych pożyczek).
2. Popularna nazwa bractw zajmujących się dobroczynnością, zwłaszcza opieką nad ubogimi, które istniały w bardzo wielu gminach żydowskich. W XIX w. zaczęły powstawać kasy bezprocentowych pożyczek, będące instytucjami samopomocowymi, nie obliczonymi na zysk. Jedna z pierwszych tego typu instytucji powstała w Hamburgu w 1816, inicjując owocny rozwój podobnych kas w Niemczech (w tym na ziemiach zaboru pruskiego). Niektóre kasy udzielające bezprocentowego kredytu przyjmowały tradycyjną nazwę G.Ch. bądź były prowadzone przez bractwa o tej nazwie. Ich szerszy rozwój, zwłaszcza na ziemiach polskich, wiąże się z powstaniem żydowskiej spółdzielczości kredytowej (kas oszczędnościowo-pożyczkowych). W zaborze rosyjskim zapoczątkowało ją utworzenie tego typu instytucji w Wilnie w 1898; w 1913 było ich już 178 z przeszło 100 tys. członków. Ich rozwój był możliwy m.in. dzięki pomocy Żydowskiego Towarzystwa Kolonizacyjnego (ICA). Ono także przyczyniło się do powstawania większości tego typu instytucji w Galicji. Kiedy po I wojnie światowej w Polsce przystępowano do rozbudowy sieci Kas Bezprocentowych Pożyczek, głównie dzięki pomocy Jointu (Wydział Odbudowy w Polsce) i ICA, przyjęto dla nich tradycyjną nazwę G.Ch., co miało ułatwić dotarcie z tą akcją do bardzo licznych drobnych przedsiębiorców ze sfer ortodoksyjnych. Początkowo rozwijały się one bardzo dynamicznie (w poł. 1923 było ich 230). Kiedy wydawało się, że rozwój ich jest zapewniony, pomoc zagraniczna została wycofana. Podstawy ruchu podciął kryzys ekonomiczny, co spowodowało konieczność planowej pomocy Jointu (por. też CEKABE). Obok kas bezprocentowych przez cały okres międzywojenny funkcjonowało w Polsce wiele towarzystw dobroczynnych, noszących nazwę Gemilut Chesed. (Por. też: Izaak ben Nachman; Fundacja barona Maurycego Hirscha; Zjednoczenie Warszawskich Kas „Gemilut Chasadim”)
