gabaj

gabaj

(l. mn. gabajim, hebr., kolektor, poborca podatków; jid. gabe, l.mn. gabojim); termin ten zmieniał swój zakres znaczeniowy, przechodząc znamienną ewolucję. Pierwotnie oznaczał poborców podatkowych, działających w Palestynie na rzecz rzymskiego skarbu. Byli oni nie tylko reprezentantami obcej władzy, ale także uosabiali odstępstwo od przestrzegania Prawa, w związku z czym otaczała ich niechęć ludu. Później nazwa ta oznaczała zbierających datki dla ubogich oraz rozdysponywujących zgromadzone na ten cel środki (hebr. gabajim cedaka = wielcy zarządcy, administratorzy dobroczynności). Ich praca była otoczona powszechnym szacunkiem; uważano, że do jej podejmowania są predystynowani najlepsi obywatele gminy. Ich dzieci miały prawo poślubiać osoby pochodzące z rodów kapłańskich (kohen), z pominięciem stosowanej w tym przypadku procedury badania pochodzenia kandydata do związku małżeńskiego. Z czasem termin g. zaczął oznaczać funkcjonariusza synagogi (hebr. gabaj be(j)t ha-kneset), wybieranego przez członków społeczności i pełniącego funkcje administratora, w Polsce zwany też szafarzem; m.in. zarządzał on kasą, rozdzielał jałmużnę, wyjmował pieniądze ze skarbon bóżniczych, trzymał pod kluczem srebro synagogalne, zajmował się wynajmem oraz sprzedażą miejsc w synagodze (sztut, dysponował honorami wzywania do czytania Tory, kontrolował działalność bractwa pogrzebowego, rozdzielał bezpłatne miejsca pochówku na cmentarzu, nadzorował prywatne modlitewnie, mykwy i szpitale, oraz szojchetów; to jemu podlegali szkolnicy. Jeśli było kilku g., to – podobnie jak seniorzy – zmieniali się oni co miesiąc w prezydowaniu i wykonywaniu uchwał; prezydujący nazywany był gabaj ha-chodesz (hebr., zarządca miesięczny). Od 2. poł. XVII w. do zadań g. należał też pobór podatków i wydawanie kwitów podatkowych; g. stanowili komisje finansową; w XVIII w. nazywano ich rachmistrzami (por. roe ha-cheszbon). W XIX w., zwłaszcza w synagogach reformowanych (judaizm reformowany), g. pełnił funkcję zwykłego oficjalisty. Także wszelkiego rodzaju tradycyjne stowarzyszenia i bractwa miały swoich g. W społeczności chasydzkiej g. był zarządcą dworu cadyka, posiadającym ogromny wpływ na jego funkcjonowanie, a przede wszystkim regulującym przebieg spotkań rabiego z petentami i jego zwolennikami. W razie potrzeby, cadyk miał u swego boku kilku g. Szczególną rolę odgrywali oni w sytuacji, gdy przewodnikiem duchowym chasydów zostawał człowiek bardzo młody. Wówczas g. podsuwali mu rozwiązania problemów oraz rady, których miał udzielać swym zwolennikom.