pos(e)kim

pos(e)kim

(l.mn. od hebr. posek = arbiter, autorytet rabiniczny; jid. poskim) – uczeni w Piśmie, działający od czasu skodyfikowania Talmudu, których wysiłek koncentrował się na wydawaniu decyzji, dotyczących praktycznego stosowania halachy. Ich przeciwieństwem byli mędrcy studiujący Prawo, zwani niekiedy mefarszim (hebr., komentatorzy, wyjaśniający, objaśniający). Termin p. pochodzi od słowa p(e)sak (hebr., orzeczenie, prawo, werdykt, wyrok, rozstrzygnięcie), a jego geneza wiąże się z rolą, odgrywaną przez lokalne autorytety (nauczycieli, przywódców), których decyzje dotyczyły praktyki stosowania Prawa i wiązały się z tradycją obowiązującą na danym terenie, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Toteż ich decyzje, dotyczące poszczególnych kwestii z zakresu halachy, były uznawane za obowiązujące w danym regionie. Owo ograniczenie wynikało z faktu, że w swych rozważaniach uwzględniali lokalne tradycje i zwyczaje (por. minhag), w przeciwieństwie do uczonych, badających zagadnienia halachiczne jedynie w świetle źródeł literatury rabinicznej. Autorytet p. zależał przede wszystkim od ich reputacji, jako wybitnych talmudystów, a nie od prestiżu wynikającego z zajmowanych przez nich stanowisk; często także – od doświadczenia w sprawowaniu funkcji sędziowskich. Ponieważ w Talmudzie wiele kwestii jest przedstawianych w formie dyskursywnej, bez podania definitywnych decyzji, od VI w. musieli więc podejmować je uczeni, cieszący się powszechnym autorytetem. Udzielane przez nich odpowiedzi tworzyły kolekcje (por. responsy); za najstarsze z nich uchodzą: pochodzące z VIII w. dzieło rabiego Achaji Sefer szeiltot (hebr., Księga problemów) oraz – z tego samego okresu lub nieco późniejsze – Halachot g(e)dolot, które stało się zapowiedzią dalszego rozwoju literatury p. Jej dzieje dzielone są na: a) okres arbitrów wcześniejszych (hebr. p. riszonim), działających w okresie od VI do XV w., a więc poczynając od gaonów, poprzez wszystkich kodyfikatorów, na czele z I. ben J. ha-Kohenem Alfasim, Majmonidesem, Jakubem ben Aszerem; b) okres arbitrów późniejszych (hebr. p. acharonim), którzy działali po ukazaniu się dzieła Szulchan Aruch J. ben E. Karo i Map(p)a M. Isserlesa. Ponieważ p. utożsamiani są również z kodyfikatorami Prawa, więc niektórzy autorzy uznają za koniec ich działalności opracowanie wspomnianych dzieł Karo i Isserlesa, gdyż – ich zdaniem – po śmierci owych kodyfikatorów już tylko nieliczni uczeni zasługiwali na miano p., a wśród nich szczególne miejsce zajmował A. ben J.M. Dancig. (Zob. też Halachot p(e)sukot)