sabataizm

sabataizm

ruch mesjański, zainaugurowany w poł. XVII w. przez Sabataja Cwi. Wyrastał z tradycji kabalistycznej ( kabała) i – w odróżnieniu od większości żydowskich ruchów mesjanistycznych – nawiązywał do idei zbawienia raczej duchowego niż politycznego, co bardzo przybliżało go do chrześcijaństwa. Po przymusowej konwersji Sabataja na islam w 1666 ruch podzielił się na dwa obozy: umiarkowanych, którzy postanowili czekać na spełnienie zbawienia w judaizmie i akceptowali do tego czasu istniejące instytucje rabinackie, oraz „aktywistów”, którzy uważali, że obowiązkiem wiernych jest pójście śladem Sabataja, którego uważali za Mesjasza, i porzucenie judaizmu. Pierwszy obóz opierał się na pismach teologów sabataistycznych – głównie Natana z Gazy i Abrahama Michaela Kardozo – którzy nie opuścili judaizmu; drugi – na ezoterycznej nauce Sabataja, który w zasadzie wtajemniczał w nią tylko konwertytów. Doktryna „aktywistów” mesjanistycznych szybko przyjęła bardzo antynomijne i synkretyczne formy. Głosiła ona, że Prawo Mojżeszowe i oparte na nim instytucje, zostały narzucone Izraelowi przez siły demoniczne i są sprzeczne z prawdziwą wiarą patriarchów. Innym filarem doktryny było przekonanie, że Boże objawienie ukryte jest we wszystkich religiach, które opierają się na Biblii, a więc także w islamie i chrześcijaństwie. W obozie radykałów szybko pojawili się następcy (J. Kerido, Baruchja Ruso, J. Eibe(n)schütz i J.L. Frank), którzy obiecywali dokończenie rozpoczętego przez Sabataja dzieła. Część z nich próbowała nakłaniać do konwersji na islam nowych wiernych, inni rozszerzyli zbawczą konwersję na chrześcijaństwo. Ostatnie zachowane dokumenty, zaświadczające istnienie sekty, pochodzą z lat 20. XIX w. Istniała ona jednak znacznie dłużej. Są świadectwa, według których warsz. frankiści trwali w mesjanistycznej wierze, przynajmniej do czasu powstania styczniowego; grupy bałkańskich stronników Franka – do I wojny światowej; zaś grupy konwertytów islam. ( donmeńczyków) przetrwały na terenie Turcji do czasów współczesnych. (Zob. też m.in.: Coref Joszua Heszel; Dembowski Mikołaj; dysputa kamieniecka; dysputa lwowska; Falk Szmuel Jaakow Chaim; Jehuda Chasid ha-Lewi z Siedlec; Jezaja Chasid ze Zbaraża; Osman Izrael z Czerniowiec; pargod; Szor Elisza z Rohatyna; Wolf ha-Lewi z Lublina)