Nachman [ben Symcha] z Bracławia

Nachman [ben Symcha] z Bracławia

(1772 Międzybóż – 1811 Humań) – cadyk, jedna z najbardziej fascynujących i kontrowersyjnych postaci w dziejach chasydyzmu polskiego; od strony matki, Fajgi, był wnukiem BESZT-a, zaś od strony ojca – wnukiem towarzysza BESZT-a, Nachmana z Horodenki. Matka N. z B. była słynną prorokinią, która miała odbierać objawienie Ducha Świętego. N. z B. swój pierwszy dwór założył w Miedwiedewce (Niedźwiedziówka) na Kijowszczyźnie. W 1798, wraz ze swym uczniem i przyjacielem, Szymonem, wyjechał do Erec Israel. Inwazja napoleońska zmusiła go do opuszczenia Ziemi Świętej. Po powrocie do Polski popadł w konflikt z nestorem ruchu chasydzkiego i uczniem BESZT-a, Arie Lejbem ze Szpoły, który na Ukrainie i Podolu cieszył się ogromną popularnością. W sporze tym niemal wszyscy cadycy opowiedzieli się po stronie Ariego. N. z B. poparł tylko jego przyjaciel, Lewi Icchak ben Meir z Berdyczowa. W 1802 N. z B. osiadł w Bracławiu, skąd w 1810 – czując nadchodzącą śmierć (prawdopodobnie był chory na gruźlicę) – przeniósł się do Humania, miejsca słynnej rzezi Żydów i Polaków podczas powstania Żeleźniaka i Gonty w 1768 (por. humańska rzeź). Jego decyzja, by zostać właśnie tam pochowanym, miała wyraźnie symboliczny charakter. Grób N. z B. po dziś dzień jest celem pielgrzymek chasydów. W nauczaniu tego cadyka wyraźne są wpływy sabataizmu; uznając mesjański mandat Sabataja Cwi, sam nie krył mesjańskich roszczeń. Uważał, że łączy w sobie dusze Mesjasza z „Domu Józefa” i Mesjasza z „Domu Dawida”, którzy – wedle tradycji – dzielili między siebie mesjańskie dokonania. Jego przeznaczeniem było zostać kolejnym Mesjaszem z „Domu Józefa”, który cierpiąc, naprawia grzechy Izraela. Twierdził, że takim cierpiącym mesjaszem jest każdy prawdziwy cadyk, który stanie się zwycięskim Mesjaszem z „Domu Dawida”, gdy świat gotowy będzie do zbawienia. Dopóki to nie nastąpi, zadaniem cadyka jest uświęcanie zła i zamienianie go w dobro. Zdaniem N. z B., w każdym pokoleniu może być tylko jeden prawdziwy cadyk. Takie stanowisko – obok antynomijnej nauki – musiało doprowadzić do konfliktu, a następnie do zerwania jego stronników, zwanych powszechnie „martwymi chasydami” (gdyż pozostali wierni jednemu cadykowi, nawet po jego śmierci), z resztą ruchu chasydzkiego. Izolacja stronników tego cadyka została przerwana dopiero w okresie międzywojennym. N. z B. przyjmował wiernych tylko trzy razy do roku; w święta Rosz ha-Szana, Chanukę i Szawuot. Szczególna rola przypadała pierwszemu świętu. Tego dnia, obowiązkiem każdego wiernego był udział we wspólnych modłach z cadykiem. Centralne miejsce w doktrynie zajmowało wyznanie wiary w cadyka-mesjasza, bez względu na to, jak bulwersujące i grzeszne mogłoby wydawać się jego postępowanie. Owo wyzwanie pełniło rolę inicjacji i było wielokrotnie powtarzane w obecności cadyka. Stosunek N. z B. do sabataizmu i frankizmu jest niejasny. Pielgrzymka tego cadyka do Kamieńca Podolskiego i Lwowa, gdzie odbyły się publiczne dysputy frankistów z rabinami (dysputa kamieniecka; dysputa lwowska), a także jego zaskakujące wypowiedzi na temat zbawienia Ezawa i Izmaela sugerują, że mógł przynajmniej częściowo podzielać mesjańską doktrynę Baruchji Ruso i J. Franka. Większość pism zawierających nauki N. z B. zredagował jego sekretarz, N. ben N. Sternharz z Niemirowa, który jednak nie należał do najbliższego kręgu uczniów cadyka i prawdopodobnie nie znał w całości jego ezoterycznego nauczania. W języku polskim ukazały się Opowieści rabina Nachmana (w opracowaniu. M. Bubera) i zbiór jego sentencji pod tytułem Puste krzesło (1996). Tradycja „martwych chasydów” przekazuje informacje o istnieniu ezoterycznych rękopisów. Jeden z nich N. z B. miał zniszczyć jeszcze za swego życia i stąd także bywa on nazywany Spaloną Księgą (hebrajski, Sefer ha-Nisraf). Zachowało się z niej tylko kilka cytatów. „Martwi chasydzi” przechowali natomiast inny ezoteryczny rękopis swego mistrza, nazywany Ukrytą księgą (hebrajski, Sefer ha-ganuz). Według ich tradycji, ma ona zostać ogłoszona i zinterpretowana dopiero przez Mesjasza. Za życia, N. z B. cieszył się umiarkowanym poparciem i dopiero pod koniec XIX wieku szybko zaczęła rosnąć liczba jego zwolenników.