Sabataj (Szabtaj) Cwi

Sabataj (Szabtaj) Cwi

(jid. Szabse-Cwi lub Szapse-Cwi) (1626 Smyrna – 1676 Dulcigno, współcz. Ulcinji, Czarnogóra) – inicjator największego ruchu mesjanistycznego w dziejach judaizmu, nazywanego od jego nazwiska sabataizmem. S.C. bardzo wcześnie poświęcił się studiowaniu kabały i zdobył wśród mieszkańców Smyrny opinię mistyka i nawiedzonego. Skrajny ascetyzm, jaki go cechował w tym okresie sprawił, że jego dwa pierwsze małżeństwa nie zostały skonsumowane i zakończyły się szybkim rozwodem. W 1648, podczas samotnej medytacji, S.C. doznał iluminacji i otrzymał mesjańskie posłannictwo. Tego samego roku, w smyrneńskiej synagodze, pod baldachimem ślubnym, dokonał uroczystych zaślubin z Torą, a właściwie z ukrytą w niej Szechiną. Miał już wówczas niewielkie grono oddanych towarzyszy i stronników, którzy ok. 1751 zostali wygnani z miasta. Podobny los spotkał S.C. w Salonikach i Konstantynopolu. O tym okresie jego życia wiemy bardzo mało. Według późniejszego świadectwa Natana z Gazy, kabalisty ze szkoły I. Lurii, S.C. „żył 18 lat na wygnaniu, zewsząd przeganiany i obłożony klątwą”. Kiedy nie spełniły się jego zbawcze zapowiedzi, związane z rokiem 1648, S.C. przesunął datę zbawienia na 1666. Wiosną 1665 spotkał się z Natanem z Gazy, który – mimo młodego wieku – był ceniony jako wybitny uczony i mistyk; S.C. wywarł na nim ogromne wrażenie i przekonał go do swojego posłannictwa. 31 V 1665 Natan, powołując się na objawienie z niebios, uroczyście potwierdził w synagodze, że S.C. jest „prawdziwym Mesjaszem”, wywołując tym radość tłumów. Euforia mesjańska w ciągu kilku miesięcy ogarnęła praktycznie całą społeczność żydowską. Tylko nieliczni rabini otwarcie odrzucili mesjański mandat S.C. Większość autorytetów religijnych judaizmu albo dała się porwać emocjom, albo milczała, obserwując bieg wydarzeń. Tym większy był szok, gdy 16 VIII 1666 S.C. – wezwany na dwór sułtana – założył turban, symbolicznie wyrażając w ten sposób zmianę wiary i ratując się tym od śmierci. Euforia mesjańska była jednak zbyt wielka, by apostazja „Mesjasza” mogła ją przekreślić. Szybko przedstawiono rozmaite jej wyjaśnienia. Popularne stały się koncepcje dekotystyczne, bardzo podobne do chrześcijańskich, z pierwszych wieków naszej ery. Wielu zwolenników S.C. dopatrywało się w jego postępowaniu sensu, ukrytego przed zwykłymi śmiertelnikami, który – jak wierzono – odsłoni się dopiero po zakończeniu jego misji. Sam S.C. nie zrzekł się swego mesjańskiego mandatu i prowadził podwójne życie; z jednej strony zachowywał się jak pobożny muzułmanin i systematycznie chadzał na modły do meczetu, a równocześnie – wraz z najbliższymi – kultywował zwyczaje żydowskie i z ukrycia dalej prowadził mesjańską agitację, przedstawiając konwersję na islam, jako nieuchronny etap zbawczej drogi. Jego nauka miała synkretyczny charakter. Mesjasz miał zebrać ziarno, rozsiane przez Boga po różnych religiach. S.C. uznawał mesjański mandat Jezusa z Nazaretu, w którym widział swego mesjańskiego poprzednika. Sułtan przez jakiś czas tolerował postępowanie S.C., prawdopodobnie w przekonaniu, że jego agitacja z jednej i prześladowania rabinów z drugiej strony skłonią do konwersji na islam więcej osób. W rezultacie, powstał podziemny ruch mesjański, który – mimo prześladowań – przetrwał wiele dziesięcioleci. W 1773 S.C. został zesłany do Dulcigno na wybrzeżu czarnogórskim, gdzie trzy lata później zmarł. W następnych wiekach stał się bohaterem licznych utworów literackich (por. np. Asz Szalom).