parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
zw. Pinchasem z Korca (1726 Szkłów – 1791 Szepetówka) – cadyk; ojciec Moszego Sz. ze Sławuty. Dwukrotnie spotkał się z BESZT-em (po raz drugi niedługo przed jego śmiercią), ale spotkania te nie miały większego wpływu na ukształtowane już poglądy Sz. Sam uważał się raczej za towarzysza BESZT-a, niż za jego ucznia, i w wielu kwestiach doktrynalnych reprezentował odmienne poglądy. Większość swego dorosłego życia spędził w Korcu. Nie uznał przywództwa Dow Bera z Międzyrzecza (w walce o sukcesję po Baal Szem Towie poparł Jaakowa Josefa z Połonnego) i – atakowany przez jego stronników – ok. 1770 musiał opuścić to miasto. Przeniósł się do Ostroga, a następnie do Szepetówki. Jego plany wyjazdu do Erec Israel pokrzyżowała śmierć. Sz. swoje nauczanie opierał na księdze Zohar, którą uważał za najlepszą wykładnię Tory. Swoją doktrynę przekazywał wąskiemu kręgowi wtajemniczonych, do których należeli m.in. Jaakow Samson z Szepetówki, Zeew Wolf z Żytomierza, Aaron ben Samuel ben Naftali Hertz ha-Kohen i Rafael z Berszady (Aaron ben Samuel ben Naftali Hertz ha-Kohen dokonał wyboru wypowiedzi Dow Bera z Międzyrzecza i Sz., a następnie zawarł w dziele Kodesz hil(l)ulim; hebr., Święte pieśni pochwalne, wyd. 1864). Wydano też wiele zbiorów modlitw autorstwa Sz. Niektóre jego homilie zachowały się w oryginalnym brzmieniu w języku jidysz, w jakim były wygłaszane (z reguły zapisywano je w języku hebrajskim). Sz. reprezentował ekstatyczny prąd w chasydyzmie polskim. Przeciwstawiał się tendencjom antynomijnym i podkreślał konieczność spełniania wszystkich przykazań, jako wyrazu woli Bożej. Za główne narzędzie walki z grzesznymi myślami uważał posty. Niechętnie odnosił się do popularnego wśród chasydów modlitewnika I. Lurii, który – jego zdaniem – tylko przeszkadzał duszy jednoczyć się z Bogiem. Nie lubił modlitwy kontemplacyjnej i uczył, że ludzie powinni w modlitwie wyrażać swoje prawdziwe pragnienia. Bardzo irytował go zwyczaj niektórych cadyków, odkładania ustalonej przez tradycję pory modlitwy, w oczekiwaniu na właściwy nastrój. Jego dystans do głównego prądu chasydyzmu wyrażało zalecenie, by jego uczniowie i stronnicy nie angażowali się w spór między chasydami a misnagdami.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.