Izrael

Izrael

(hebr. Israel; etymologia słowa niepewna – oby El [Bóg] zwyciężał [jaśniał, panował] lub oby El [Bóg] walczył za nas; jid. Jisroel) – 1. nazwa jednego ze starożytnych ludów Bliskiego Wschodu, określanego także jako Bne(j) Israel(hebr., Synowie Izraela). Był on podzielony na 12 szczepów (Dwanaście Plemion Izraelskich), należących do grupy semickiej. Zamieszkiwał obszar Kanaanu, prawdopodobnie od ok. XIII w. p.n.e. (głównie w jego centralnej części), między imperiami Egiptu i Asyrii (później Babilonii). Według tradycji biblijnej, protoplastą I. był wnuk Abrahama, Jakub, który walczył z Bogiem i zwyciężył; dlatego Bóg powiedział mu: „odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś” (Rdz 32,29); od jego nowego imienia tradycja wywodzi nazwę I. W dokumentach pozabiblijnych pojawia się ona po raz pierwszy na steli faraona Merenptaha z 1223 p.n.e., jako nazwa narodu, a nie kraju. Początek formowania państwa I. (o ustroju monarchicznym), ze stolicą w Jerozolimie miał miejsce ok. 1000 p.n.e. Pierwszym jego królem był Saul, panujący od ok. 1026 do ok. 1004 p.n.e. Następnie, na tronie zasiadł Dawid, który rządził od ok. 1004 do 965 p.n.e. Początkowo sprawował władzę tylko nad Judą, a do rządów nad całym I. rościł pretensje Iszbaal, syn Saula. Ten cień rywalizacji między północą a południem widoczny był także w następnych stuleciach. I. pod rządami Dawida przekształcił się ze związku plemion w jednostkę geograficzno-polityczną, w której skład weszło m.in. wiele miast-państw kananejskich; Moab, Edom i Ammon płaciły daninę; podbite kraje i ludy zobowiązane były do lojalności wobec tego monarchy i pozostawały pod jego zarządem. I. zachował niepodległość tylko przez ok. 500 lat; od X w. p.n.e. był już podzielony na większe, obejmujące 10 plemion, Królestwo Północne, zw. Izraelem (Królestwem Izraela, Królestwem Efraima lub Domem Józefa; por. Efraim; Józef), które istniało w okresie od ok. 928 do 722/721 p.n.e., ze stolicą (od 1. poł. IX w. p.n.e.) w Samarii; oraz mniejsze – Królestwo Południowe, zwane Judą, istniejące od ok. 928 do 587/586 p.n.e.), ze stolicą w Jerozolimie. Ludność Królestwa Północnego oddalona od centrum religijnego, jakim była Jerozolima, z biegiem lat ulegała synkretyzmowi. Za czasów panowania Ozeasza, kiedy w Asyrii zasiadł na tronie Salmanassar V, w wielu krajach podległych temu mocarstwu wybuchł bunt. Żywe w I. stronnictwo antyasyryjskie zyskało dla swej sprawy króla, który odmówił Asyrii płacenia haraczu i podjął próbę związania się z Egiptem. Jednak pod naciskiem przeciwników takiej polityki, zmienił zdanie, by potem ponownie się wahać. Brak lojalności Ozeasza wobec króla asyryjskiego sprawił, że Salmanassar – w nieznanych bliżej okolicznościach – postanowił pojmać go i uwięzić (724 p.n.e.). Pomimo to, stronnictwo przeciwne polityce uległości wobec imperium asyryjskiego, skłaniające się ku porozumieniu z Egiptem, podjęło zbrojny opór. Broniono się w oblężonej przez wojska asyr. Samarii, oczekując daremnie pomocy ze strony Tyru lub Egiptu. Po 3 latach oblężenia, w pierwszym roku panowania Sargona II, nowego króla Asyrii (a według tradycji biblijnej, w ostatnim roku panowania Salmanassara V), Samaria padła (722/721 p.n.e.). I. został zniszczony, znaczna liczba ludności wymordowana, część zamożniejszych mieszkańców uprowadzona w niewolę do Asyrii i Medii (2 Krl 17,6; według kronik Sargona, deportowano wówczas prawie 30 tys. osób); na pozostałych przy życiu nałożono haracz i obowiązek składania danin. Wkrótce potem, tj. w 720 p.n.e. miał miejsce ostatni zryw powstańczy na ziemiach Królestwa Północnego przeciwko imperium asyryjskiemu. Jednak i on zakończył się klęską. Owe wydarzenia wyznaczyły kres istnieniu Izraela. Z resztki dawnego Królestwa Północnego utworzono prowincję asyryjską, Samarię (Samerina; z wcześniej zajętych ziem powstały już uprzednio prowincje: Gilead, Megiddo i Dor). W stolicy miał swą siedzibę gubernator asyryjski, który troszczył się o ład polityczny i wojskowy na podległych mu terytoriach, będąc bardzo tolerancyjnym w innych sprawach, i dopuszczając nawet rodzaj autonomii etnarchicznej. Na opustoszałe ziemie Asyryjczycy przesiedlali mieszkańców innych podbitych terytoriów (m.in. z Babilonii, Chamat), którzy – zachowując swe dotychczasowe kulty – przyjmowali wiarę w „miejscowego Boga”, tj. religię mojżeszową. Wraz ze sprowadzonymi jeszcze później osadnikami i resztkami miejscowej ludności izraelskiej stworzyli społeczność Samarytan. W tym okresie nazwy I. coraz częściej używano w odniesieniu do Królestwa Południowego, a króla judzkiego nazywano „królem Izraela”. Po zburzeniu Jerozolimy przez wojska chaldejskie w 587/586 p.n.e., Judejczycy uprowadzeni zostali do niewoli babilońskiej. Prorocy Jeremiasz i Ezechiel określali owych uprowadzonych mianem „Izraela” (hebr. Israel) lub „Domu Izraela” (hebr. Be(j)t Israel). Jednak prorocy wcześniejsi od nich (Amos i Ozeasz) używali tej nazwy jedynie w odniesieniu do przyszłego narodu, mającego spełnić – zgodnie z wolą Bożą – swe posłannictwo dziejowe. W takim sensie określenie „Izrael” stosowane było też przez innych proroków (Micheasz [używa także określenia „Jakub”], Jeremiasz); u Izajasza odnosi się ono do resztki narodu, ocalałej po nieszczęściach, skupionej wokół sanktuarium jerozolimskiego; stanowi też synonim Jerozolimy i Syjonu. Od powrotu z niewoli babilońskiej (ok. 538 p.n.e.), społeczność narodowo-religijną osiedloną na terytorium dawniejszego państwa judzkiego, rządzoną kolejno przez Persów, Greków i Rzymian nazywano „Judejczykami”, a ich kraj Judą (później Judeą); jednak w sensie religijnym używano w odniesieniu do niej nadal określenia „Izrael”. Żywa była wśród tej społeczności idea mesjańska, związana z zapowiedzią odrodzenia państwa i nastania szczęśliwych czasów panowania Mesjasza z rodu Dawida. Podobnie było także w następnych stuleciach. W diasporze społeczność żydowską także nazywano „Izraelem”, „ludem Izraela”, albo – jak np. w Polsce (w XVIII/XIX w.) Izraelitami. Określenia tego używali także sami Żydzi. 2. nazwa państwa żydowskiego (hebr. Medinat Israel = Państwo Izrael), utworzonego na obszarze Palestyny, kiedy – po wygaśnięciu mandatu – rząd brytyjski wycofał stamtąd swe wojska i administrację. 14 V 1948 żydowska Tymczasowa Rada Państwa proklamowała utworzenie Państwa Izrael. (Por. też: ali(j)ja la-Arec w: alij(j)a;Ben-Gurion Dawid; Ha-Tikwa; Izraelczycy; jiszuw; królowie Izraela; sabra; Szczątek Izraela; Szear Jaszuw)