parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr. Isreelim, od Isreeli = Izraelczyk) – obywatele Państwa Izrael (hebr. Medinat Israel), powstałego w Palestynie w 1948 (por. Izrael 2.); potocznie – jego żydowscy mieszkańcy. W dalszym ciągu większość Żydów mieszka w diasporze i wedle niektórych, sytuacja I. będzie dopiero normalna, gdy proporcje te się odwrócą. Potencjalnym I. jest każdy Żyd, gdyż – zgodnie z tzw. prawem do powrotu – po przybyciu do Izraela, automatycznie przysługuje mu obywatelstwo tego kraju. Także hebrajskie słowo jored, oznaczające I. emigrującego bądź lokującego swe dochody za granicą, jest zabarwione pejoratywnie. Jednak państwo Izrael korzystało ze znacznej pomocy ziomków z różnych stron świata, lecz obecnie nie jest już ona tak niezbędna, jak w przeszłości. Treść obrazów i stereotypów, wiążących się z I., w znacznej mierze wynika z ideologii i marzeń syjonistów. Ulega też pewnym zmianom i demitologizacji, wraz z ich rewizją. Zasadnicze znaczenie miało tu założenie, że wraz z początkiem żydowskiej państwowości w Erec Israel, wszystko można zacząć od nowa. Przede wszystkim chodziło o zerwanie z dziedzictwem diaspory. To ono miało sprawiać, że – jak uważano – Żydzi „byli bierni wobec Holokaustu”. W pewnym okresie stosunek do ocalonych z Zagłady był wręcz zabarwiony pejoratywnie, podobnie w przypadku języka jidysz. Przynajmniej w pierwszym z wymienionych tu wypadków, z czasem nastąpiła głęboka zmiana, a „myślenie o Holokauście przybrało w Izraelu postać świeckiej religii narodowej”. Obrazowi Żydów z diaspory przeciwstawiano sabrę. Odcięciu się od tradycji golusu, towarzyszyło odwoływanie się ponad nią, wprost do czasów starożytnych, widoczne zwłaszcza w świeckiej obrzędowości (np. przysięga młodych żołnierzy, składana w ruinach Masady). Poza tym dążono do stworzenia idealnego społeczeństwa na podstawach socjalistycznych (m.in. bez złodziei, wyzysku i prostytutek), co znajdowało pełne ucieleśnienie w kibucach. Ten element zmitologizowanej wizji Izraela podlega najgłębszej rewizji, a same kibuce okazały się nie zapewniać szczęścia swym członkom i przeżywają kryzys. Toteż należy stwierdzić, że wraz z upływem czasu obraz I. podlegał przemianom, które będą się pogłębiać także w przyszłości. (Zob. też Izraelici)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.