kibuc
kibuc
(hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle
w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie
dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność
za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami;
początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło
produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, zbiór, zespół; jid. kwuce; l.mn. kwuces), który pierwotnie odnoszono do mniejszych osad i bardziej zamkniętych niż k. społeczności. K.
jest unikalną wspólnotą, opartą na ściśle demokratycznych zasadach (co
tydzień zebranie jej członków omawia i podejmuje decyzje we wszystkich
istotnych sprawach). Nowi członkowie są przyjmowani najczęściej po roku
próbnym. Pierwsze tego typu osiedle założono w 1909. K.
powstawały z inspiracji różnych ruchów obecnych na arenie żydowskiego
życia politycznego (w tym lewicowych i marksistowskich) i organizacji
młodzieżowych (m.in. Gordonia, Dror, Ha-Noar, Bne(j) Akiwa). Były one m.in. wyrazem idealistycznego dążenia do budowania w Erec Israel
modelowych stosunków społecznych. W latach 20. XX w. zaczęto tworzyć
związki, jednoczące ruch kibucowy: Chewer ha-Kwucot (hebr., Związek
[Stowarzyszenie] Kwuc, 1925); Kibuc Arci szel Ha-Szomer ha-Cair (hebr.,
Kibuc Rolniczy Organizacji Ha-Szomer ha-Cair, 1927), związany
z lewicowym ruchem młodzieżowym (por. Ha-Szomer ha-Cair);
Kibuc Meuchad (hebr., Zjednoczony Kibuc, 1927), łączący produkcję rolną
i przemysłową; Ha-Kibuc ha-Dati (hebr., Kibuc Religijny, 1935),
związany z partią Mizrachi; Ichud ha-Kwucot we-ha-Kibucim (hebr., Związek Kwuc i Kibuców, 1951). Od 1984 większość k. jednoczy Tnua Kibucit Meuchedet (hebr., Zjednoczony Ruch Kibucowy). W 1986 istniało w Izraelu 269 k.,
w których żyło ok. 126 700 osób (tj. 3,6% Izraelczyków); wytwarzano
w nich ok. 10% dochodu narodowego (aż 57% produkcji rolnej). W wielu k. działają
ważne instytucje kulturalne, naukowe itp. (por. Lochame(j) ha-Getaot),
a członkami ich byli i są nierzadko wybitni twórcy. Mimo licznych
osiągnięć, wysuwanych jest wiele zastrzeżeń w stosunku do ruchu
kibucowego, który wyrósł z zapału pionierów, a przychodzi
mu funkcjonować w niepodległym państwie. W k. obecnie mieszkają
potomkowie pierwszych osadników, mający diametralnie odmienne
doświadczenia życiowe. Niektórzy uważają, że spędzenie całego życia w k. kształtuje ludzi oderwanych od rzeczywistości, w pewnym sensie niezdolnych do życia poza nim; 2. k. był pojęciem, którego również używano w odniesieniu do ośrodków hachszary;
ich większość powstała w latach 20. i 30. XX w., m.in. w Polsce. Część
z nich kontynuowała swą działalność podczas II wojny świat., stając się
zapleczem konspiracyjnej pracy organizacji młodz. w gettach (por. getta w okresie Holokaustu); 3. po II wojnie światowej, k.
nazywano także ośrodki, w których gromadzili się ocaleli z Holokaustu
Żydzi, oczekujący na możliwość emigracji do Palestyny (por. bricha), m.in. tego rodzaju k. partii syjonistycznej Ichud miał siedzibę w Kielcach, w budynku przy ul. Planty 7/9, na który napadł tłum podczas pogromu kieleckiego; 4. nazwa odnosząca się do kolektywu prowadzącego studia talmud. bądź musarystyczne (musar), najczęściej pod kierunkiem uznanego autorytetu. Jeden z najbardziej znanych tego rodzaju k. zorganizował Ch.O. Grodzieński,
który zostawszy w 1887 jednym z wileńskich rabinów, podjął studia
z elitarną grupą zaawansowanych naukowo studentów, w tzw. Kibucu Rabiego
Chaima Ojzera. W okresie I wojny światowej k. zakładali m.in. przebywający w Rosji członkowie ruchu Be(j)t Josef. (Zob. też: Be(j)t Szmuel; He-Chaluc; Heller Szymon; Kinor; Poalej Agudat Israel; Poalej Syjon; Poalej Syjon-Prawica)
