Kinor

Kinor

(skrót od właściwej, pełnej nazwy w j. jid. Kino Organizacje = Organizacja Kina; hebr. kinor = harfa, lira; w starożytności = cytra, skrzypce) – 1. nazwa spółki produkującej filmy w języku jidysz, kierowanej przez braci Saula i Izaaka (Izraela) Goskindów (jej udziałowcami byli m.in. Szymon Dżigan i Izrael Schumacher; Dżigan — Szumacher), która działała w Warszawie w 1936–1939. W 1932 Goskindowie – wraz z Adolfem Forbertem, synem L. Forberta, i Jerzym Bockiem – założyli filmowe laboratorium Spektor, które początkowo opatrywało zagraniczne filmy napisami, potem także prowadziło szeroką gamę usług dla zespołów, realizujących filmy polskie oraz dystrybucję gotowych obrazów. W oparciu o sprzęt Spektora powstała wytwórnia K. Realizowała ona filmy fabularne w języku jidysz, m.in.: Ał chet (Za grzechy, 1936); Frejłeche kapconim (Weseli biedacy, 1937); On a hejm (Bezdomni, 1939). Produkowała też filmy dokumentalne, w tym serię dla ziomkostw miast polskich za granicą. Do 1939 wyprodukowano sześć tego typu obrazów (Białystok, Kraków, Lwów, Wilno, Warszawa, Łódź; zostały one wysłane z Polski do Stanów Zjednoczonych w ostatnim tygodniu sierpnia 1939; nieodebrane na poczcie w Nowym Jorku, w 1942 zostały sprzedane na publicznej licytacji; po latach, zniszczone, zostały odnaledzione – poza filmem poświęconym Łodzi – i odtworzone przez braci Goskindów w postaci „kontr-negatywu”; ich fragmenty posłużyły do montowania in. filmów); 2. nazwa spółdzielni (zespołu), kontynuującej w Polsce po II wojnie światowej tradycje filmu żydowskiego w języku jidysz. Została ona zorganizowana w Łodzi przez braci Goskindów (którzy przeżyli wojnę w Związku Radzieckim i do kraju powrócili na pocz. 1945)) oraz przez Józefa Goldberga, dzięki wsparciu Jointu i CKŻP. W 1946–1950 zrealizowano w niej ok. 12 filmów krótkometrażowych (m.in. o społeczności żyd. na Dolnym Śląsku Der jidiszer jiszuw in Niderszlezien, 1947; por. osadnictwo żydowskie na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej; o działalności Jointu, ORT-u, o kibucach w okolicach Łodzi), głównie dokumentujących wydarzenia bieżące. Próbowano też przygotowywać miesięczną kronikę filmową (trzy wydania). Film poświęcony piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim (Der finfter jorcajt fun ojfsztand in warszewer geto, 1948) został skonfiskowany, ze względu na pojawienie się w nim gen. Mariana Spychalskiego i Franciszka Jóźwiaka (Witolda), przeciwko którym UB montowało wówczas proces. Cenzura nie pozwoliła także na dokumentowanie wydarzeń, związanych z Izraelem (powstał tylko krótki film Achar alpajim szana; hebr., Po dwóch tysiącach lat; dalsze prace od poł. 1949 kontynuowano nielegalnie). Filmy pełnometrażowe K. to: dokument Mir, łebngeblibene (jid., My, którzy przeżyliśmy, według scenariusza Natana Grossa, ukończony w 1948), złożony z dziesięciu części; fabularny film Unzere kinder (jid., Nasze dzieci, scenariusz N. Gross, ukończony w 1949), z udziałem komików (Dżigana i Szumachera), którego bohaterami były dzieci z sierocińca w Helenówku (w Polsce film ten miał tylko zamkniętą premierę). W 1949–1950 opuścili Polskę szefowie K., bracia Goskindowie i ich współpracownicy, którzy następnie w Izraelu założyli zespół pod nazwą Kolon.