parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

getta w okresie Holokaustu

getta w okresie Holokaustu

odrębne dzielnice żydowskie w miastach niektórych krajów okupowanych przez III Rzeszę; instytucje etapu eksterminacji pośredniej. Niemcy zwykle zastępowali termin „getto” eufemizmem „żydowska dzielnica mieszkaniowa” (niem. Jüdischer Wohnbezirk). Ponieważ nie istniał żaden akt prawny nakazujący tworzenie gett, uważa się, że każdorazowo była to inicjatywa władz lokalnych. Bodźcem do ich zakładania był prawdopodobnie telefonogram z 21 IX 1939 szefa RSHA, Reinharda Heydricha, wysłany do dowódców Einsatzgruppen, zawierający wytyczne w kwestii żydowskiej na okupowanych terenach, a konkretnie jego postanowienie szczegółowe: „Ze względu na ogólną politykę bezpieczeństwa, koncentracja Żydów w miastach będzie prawdopodobnie wymagać wprowadzenia całkowitego zakazu wchodzenia ich do niektórych dzielnic i – z powodów ekonomicznych – zakazu opuszczania getta oraz wychodzenia z domów po określonej godzinie wieczorem”. Termingetto” w tym dokumencie prawdopodobnie oznaczał już istniejące dzielnice żydowskie. Również Hans Frank, sprawujący władzę w GG, nie wydał żadnego zarządzenia w tej materii, odwrotnie niż miało to miejsce w sprawie Judenratów, czy nakazu pracy przymusowej Żydów. W rezultacie, getta były tworzone w rozmaitym czasie, nie było też jednolitych metod ich izolacji ani stałych reguł wewnętrznego samorządu. Niemcy tłumaczyli tworzenie gett z jednej strony obawą przed szerzeniem się chorób zakaźnych oraz potrzebą zwalczania spekulacji żydowskiej i antyniemieckiej propagandy, z drugiej – przekonywali Żydów, że mury zapewnią im bezpieczeństwo. Pierwsze getto powstało w Piotrkowie Trybunalskim w październiku 1939, getto łódzkie w lutym 1940, getto warszawskie w listopadzie 1940, lubelskie, radomskie, krakowskie, częstochowskie i kieleckie – wiosną i latem 1941; na Śląsku (ziemie wcielone do Rzeszy) getta tworzono na przeł. 1942/1943. Po agresji Niemiec na Związek Radziecki zaczęto tworzyć getta na zajętych terenach, m.in. w Wilnie, Kownie, w krajach bałtyckich i na Białorusi; większość tamtejszych Żydów była jednak natychmiast, lub w krótkim czasie, mordowana przez Einsatzgruppen albo lokalne organizacje kolaboranckie czy nawet ludność autochtoniczną. Ogółem na ziemiach polskich było ok. 400 gett (por. ośrodki zagłady), kilkanaście – na terenie Związku Radzieckiego i Węgier (1944) oraz jedno – w Czechach (Terezin). Od początku 1942 rozpoczęto likwidowanie małych gett, skupiając ludność w większych. Stosowano rozmaite metody izolacji: drut kolczasty, płot z desek, rzadziej mur; były też getta w ogóle nie ogrodzone. W mniejszych miastach Żydzi początkowo mogli opuszczać getta, by dokonywać zakupów; wolno też było wchodzić do nich Polakom. Od 15 X 1941 wprowadzono karę śmierci dla opuszczających getto i udzielających im jakiejkolwiek pomocy, którą wykonywano pod byle pozorem. Wejść do gett strzegła policja niemiecka i Policja Polska na zewnątrz oraz Żydowska Służba Porządkowa od wewnątrz. Z wyjątkiem Łodzi, okresowo dopuszczalna była (w ograniczonym jednak stopniu) łączność pocztowa i telefoniczna. Na getta przeznaczano zwykle najstarsze dzielnice miast, tradycyjnie zamieszkiwane przez Żydów, często pozbawione elektryczności i gazu, bez parków i zieleni. Zjawiskami typowymi dla g. w o.H., zwłaszcza większych, były: przeludnienie, będące m.in. skutkiem przesiedleń Żydów z innych terenów; nędza; głód (choroba głodowa); oraz epidemie. Oficjalne przydziały żywności zaspokajały ok. 10% dobowego zapotrzebowania, sytuację pogarszał brak lekarstw i opału. Usiłowały temu zapobiec, bez znaczących efektów, zarówno instytucje pomocy społecznej (Żydowska Samopomoc Społeczna, Joint, CENTOS), jak i sami mieszkańcy, organizujący szmugiel. Ponieważ większość mieszkańców gett pozbawiona została dotychczasowych źródeł zarobkowania, największym problemem stało się uzyskanie środków pieniężnych na zakup żywności. Poza pracą przymusową można było znaleźć zatrudnienie w zakładach prowadzonych przez administrację getta bądź w firmach prywatnych, zakładanych przez przedsiębiorców niemieckich i żydowskich (szopy, placówki); istniała także zakonspirowana działalność chałupnicza i potajemne świadczenie usług na rzecz „strony aryjskiej”. Najczęściej jedynym rozwiązaniem pozostawała wyprzedaż mienia, które w warunkach wojennych nabrało dużej wartości. Organem quasi-samorządug. w o.H. były Judenraty i podległa im policja. Głównym ich zadaniem było wykonywanie zarządzeń niemieckich. W g. w o.H. organizowano system tajnego szkolnictwa, włącznie z wyższym; rozwijało się życie kulturalne (muzyczne i teatralne) oraz naukowe (Archiwum Ringelbluma), kwitła specyficzna – inna niż wśród społeczeństwa polskiego – działalność polityczna; wydawano tajną prasę, rozwijały się rozmaite formy ruchu oporu (getto łódzkie; Żydowska Organizacja Bojowa, Żydowski Związek Wojskowy). Etap eksterminacji bezpośredniej położył kres istnieniu g. w o.H.. Ich mieszkańcy, chwytani podczas tzw. akcji ginęli w ośrodkach zagłady. Akcjom likwidacyjnym, których większość miała miejsce w 1942, towarzyszyły niekiedy akty zbrojnego oporu (powstanie w getcie warszawskim, powstanie w getcie białostockim). Nadal czynne, nieliczne getta szczątkowe istniały zwykle kilka miesięcy; ostatnie, łódzkie, zlikwidowano w sierpniu 1944. Warunki stworzone w gettach całej Polski sprawiły, że zmarło w nich z głodu i chorób lub zginęło ok. 700 tys. Żydów, z czego 500 tys. – podczas ich tworzenia i trwania, pozostali – w czasie akcji. (Zob. też: „Biuletyn Kroniki Gettowej”; Farejnikte Partizaner Organizacje; „Getto-Cajtung. Far informacje, far ordnungen un bekantmachungen”; komitety domowe; „Kronika Getta Łódzkiego”; Lochame(j) ha-Getaot; opaski żydowskie; S’brent undzer sztetł, brent; Wielka Akcja

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]