Żydowska Organizacja Bojowa

Żydowska Organizacja Bojowa

(jid. Jidisze Kamf-Organizacje) (ŻOB) – jedno z dwu – obok ŻZW – ugrupowań zbrojnych w getcie warszawskim. „Pierwsza” ŻOB została założona 28 VII 1942 w czasie Wielkiej Akcji przez młodzieżowe organizacje syjonistyczne Ha-Szomer ha-Cair, Dror oraz Akibę, w celu umożliwienia Żydom samoobrony i walki zbrojnej z Niemcami; miała działać na terenie całego kraju. Pierwsze dowództwo tworzyli: I. Cukierman, Józef Kapłan, C. Lubetkin, M. Tenenbaum i Szmul Brasław. Relatywnie późne powstanie organizacji zbrojnej w getcie spowodowane było stanowiskiem wielu żydowskich działaczy podziemnego życia politycznego, nie wierzących w możliwość likwidacji getta i nie chcących utworzenia odrębnej żydowskiej organizacji zbrojnej. Nie bez znaczenia była niechęć polskiego podziemia – poza komunistami – do rekrutowania Żydów w swoje szeregi i formowania z nich własnych oddziałów w getcie. Podczas Wielkiej Akcji ŻOB, dysponująca jednym pistoletem, nie ograniczyła się do bezskutecznych wezwań o przeciwstawienie się deportacjom. 20 VIII 1942 dokonano zamachu na komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej, J. Szeryńskiego, podpalono także kilka magazynów niem. i usiłowano wyprowadzić grupy Żydów z terenu getta. We wrześniu 1942 Niemcy aresztowali kilku przywódców organizacji. „Nową” ŻOB utworzono pod koniec października 1942. W jej skład nie weszli tylko syjoniści-rewizjoniści i ugrupowania religijne. Kierownictwo organizacji stanowili: jej szef, M. Anielewicz (z Ha-Szomer ha-Cair); Cukierman (Dror); Marek Edelman (Bund); Jochanan Morgenstern (PS); H. Berliński (PS-L); Michael Rozenfeld (komuniści). Przedstawiciel ŻOB, A. Wilner, nawiązał kontakt z polskim podziemiem za pośrednictwem Henryka Wolińskiego (1901-1986), z Referatu Żydowskiego Komendy Głównej AK. Utworzono Żydowski Komitet Narodowy, później Żydowską Komisję Koordynacyjną, by uzyskać szersze zaplecze polityczne i spełnić postulat strony polskiej, która chciała rozmawiać z reprezentacją ogółu Żydów. ŻOB zadeklarowała chęć podporządkowania się polskim władzom cywilnym i wojskowym, otrzymała niewielką pomoc zbrojną i instruktażową, dzięki czemu mogła podjąć samoobronę styczniową. Później, m.in. dzięki zwiększonej pomocy z zewnątrz murów, aktywnie działała w konspiracji: produkowała i kupowała broń, dokonywała ekspriopriacji i zamachów, by wreszcie uzyskać znaczne wpływy w getcie; stała się główną siłą w powstaniu w getcie warszawskim (ok. 500 bojowców w 22 grupach). Działacze ŻOB przed powstaniem byli przeciwni ścisłej współpracy z ŻZW, ze względu na różnice polityczne i programu działania. Aby uniknąć dekonspiracji, chciano utrzymać elitarny charakter ŻOB, czego zrealizować się nie dało, oraz – inaczej niż ŻZW – walczyć do ostatniego żołnierza. W konsekwencji, nie przygotowywano własnych bunkrów ani nie szukano żadnych dróg ewakuacji. Większość bojowców zginęła, nielicznych ewakuowano. Poza stolicą, ŻOB prowadziła działalność jedynie w kilku miejscowościach. PS