eksterminacja pośrednia

eksterminacja pośrednia

termin stosowany w literaturze naukowej na określenie pierwszego z dwóch etapów (obok eksterminacji bezpośredniej) hitlerowskiej polityki eksterminacyjnej, stosowanej wobec Żydów (Holokaust), którzy znaleźli się na terenach Polski. Cechą charakterystyczną tego etapu jest dualizm władzy nad Żydami, sprawowanej przez administrację cywilną oraz SS i policję, trwający od początku okupacji do czasu rozpoczęcia Akcji Reinhard (1942), zakończony monopolem służb specjalnych. E.p. z jednej strony wyznaczają takie posunięcia niemieckie, jak: grabież, praca przymusowa, oznakowanie (opaski żydowskie), stopniowa eliminacja z życia społeczno-gospodarczego, wreszcie koncentracja i izolacja, z drugiej – życie codzienne i postawy mieszkańców gett (getta w okresie Holokaustu), ich konflikty socjalne, ideologiczne i polityczne, opór cywilny jako jedyna forma działań konspiracyjnych Żydów, także inny niż dotychczasowy kształt stosunków polsko-żydowskich w GG, będący pochodną terroru okupacyjnego. Pojęcie e.p. ogranicza się do terenów okupowanej Polski, ze względu na jakościową zmianę w polityce antyżydowskiej III Rzeszy, wywołaną z jednej strony obecnością 3 mln pol. Żydów, uważanych za bazę dla biologicznego i duchowego rozwoju światowego żydostwa, z drugiej – stworzeniem przez sytuację wojenną możliwości pełnej realizacji ideologii rasistowskiej. Niejasne wytyczne nowej polityki wobec Żydów na terenie GG, dotyczące także Żydów z Rzeszy („ogół zaplanowanych przedsięwzięć”), sygnowane przez szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, Reinharda Heydricha, przedstawiono już 21 IX 1939. Przewidywały one na pierwszym etapie natychmiastową koncentrację wszystkich Żydów polskich i – stopniowo – z innych terenów w miastach GG, ewentualnie dobrowolną lub przymusową ich emigrację, w drugim – koncentrację w jednym, wybranym miejscu (rezerwacie). Koncepcje eksploatacji żydowskiej siły roboczej na potrzeby wysiłku wojennego pojawiły się dopiero w połowie 1940, czego wyrazem było przekazanie nadzoru nad pracą przymusową administracji cywilnej i zakładanie szopów. Krach koncepcji emigracyjnej i stworzenia rezerwatu, niemożność tworzenia gett na terenach zajętych po agresji Niemiec na Związek Radziecki, efekty masowych egzekucji dokonywanych przez Einsatzgruppen des Sicherheitsdienstes und der Sicherheitspolizei stały się przesłanką do przejścia na etap eksterminacji bezpośredniej („ostateczne rozwiązanie” kwestii żydowskiej). Etap e.p. pochłonął życie ok. 500 tys. Żydów.